Phùng Huyên người nước Tề, đời Chiến Quốc làm môn khách của Mạnh Thường Quân là Tướng quốc nước Tề. Một hôm, Mạnh Thường Quân hỏi các môn khách xem có người nào giỏi tính toán, nhờ qua đất Tiết, là phong ấp của Thường Quân, để thu nợ. Phùng Huyên xin đi, Thường Quân lấy làm lạ hỏi tên người này là ai.

Thân cận đáp:

– Đó là người thường ca câu “gươm ơi về thôi”.

Nguyên trước khi ấy, họ Phùng có ba lần ca. Lần thứ nhất là: “Ở đây không có cá, gươm ơi về thôi”. Chuyện đến tai Mạnh Thường Quân, ông liền bảo người hầu hàng ngày đem cơm có thịt, cá cho Phùng Huyên.

Lần thứ hai ca: “Ở đây không có xe, gươm ơi về thôi”. Cũng như lần trước, Phùng Huyên được cấp xe và người đánh xe cho ông đi lại tùy ý.

Lần thứ ba ca: “Ở đây không có nhà cho cha mẹ ở, gươm ơi về thôi”. Chuyện đến tai Mạnh Thường Quân, ông liền cho người đón mẹ Phùng Huyên đến để chăm sóc.

Mọi người thấy Phùng Huyên chỉ yêu sách đòi hỏi, cả ngày rong chơi, chẳng làm bất kỳ việc gì, ai nấy trong lòng oán trách. Nay thấy họ Phùng xin đi, mọi người đều không tin tưởng. Nhưng Mạnh Thường Quân vẫn cho người mời Phùng đến tạ:

– Ta chìm đắm trong công việc quốc gia rất mỏi mệt, lòng lo rối loạn mà tính lại ngu đần, không rảnh gặp mặt, xin tạ tội cùng tiên sinh. Tiên sinh đã không lấy làm hổ thẹn, nay lại có ý muốn vì tôi đi thu nợ ở đất Tiết chăng?

Phùng thưa:

– Huyên nguyện đi.

Khi ra đi, họ Phùng hỏi, thu nợ xong rồi có cần mua vật gì? Mạnh bảo, xem trong nhà còn thiếu vật gì thì cứ mua về.

Phùng Huyên đến đất Tiết, cho người thuộc lại mời tất cả những người thiếu nợ đến đông đủ, rồi truyền rằng Mạnh Tướng quốc ra lệnh xóa bỏ tất cả số nợ. Và để cho mọi người tin tưởng, Phùng đem đốt hết những văn khế nợ. Dân đất Tiết vui mừng, tung hô vạn tuế.

Mạnh Tướng quốc ra lệnh xóa bỏ tất cả số nợ. Và để cho mọi người tin tưởng, Phùng đem đốt hết những văn khế nợ. (Ảnh: Youtube)

Khi họ Phùng trở về, Thường Quân lấy làm lạ cho là đòi nợ cách gì mà mau chóng thế, mới hỏi:

– Thu nợ xong phải không?

– Thu xong cả.

– Có mua gì về không?

– Khi đi, Tướng công có bảo, nên mua những vật gì trong nhà còn thiếu. Tôi trộm nghĩ trong bụng Tướng công chất chứa những đồ trân bảo, ngoài chuồng nuôi đầy chó ngựa, nhà sau la liệt những mỹ nhân, vậy vật mà Tướng công còn thiếu, chưa có là điều Nghĩa, nên tôi trộm lệnh mua điều Nghĩa đem về.

Thường Quân ngạc nhiên hỏi:

– Mua điều nghĩa thế nào?

Họ Phùng đáp:

– Tướng công nguyên trước được phong cho thực ấp ở đất Tiết là đất nhỏ mọn, mà không lo vỗ về thương yêu dân, lại còn mưu toan làm lợi. Vì vậy, tôi trộm lệnh xóa cho tất cả các con nợ, nhân đó thiêu hủy cả văn khế, được dân chúng vui mừng tung hô vạn tuế. Ấy là tôi vì Tướng công mua được điều nghĩa vậy.

Phùng Huyên tự ý bãi thuế cho dân, xóa sổ nợ, làm một việc nghĩa giúp Mạnh Thường Quân. (Ảnh: Youtube)

Thường Quân nghe nói không hài lòng, nhưng cũng bỏ qua.

Một năm sau, vua Tề không dùng Mạnh làm Tướng quốc nữa, phải về đất Tiết ở. Bấy giờ bách tính đất Tiết, trai gái già trẻ đua nhau đến đón rước giữa đường, hoan hô nhiệt liệt. Khi ấy, Mạnh quay lại Phùng Huyên mà bảo rằng:

– Tiên sinh vì ta mua điều nghĩa, ngày nay ta mới trông thấy.

Phùng thưa:

– “Con thỏ khôn có ba cái hang mới khỏi chết”, nay Tướng công mới có một hang, chưa được dựa gối nằm yên, tôi xin vì Tướng công đào thêm hai hang nữa.

Mạnh nghe nói, liền ban 50 cỗ xe và 50 cân vàng để họ Phùng xử sự. Họ Phùng liền đến nước Lương, bảo vua Huệ Vương nước Lương rằng:

– Được người hiền thì nước mạnh, bỏ người hiền thì nước yếu. Nước Tề nay bỏ Mạnh Thường Quân, nếu Lương dùng làm tướng thì Mạnh Thường Quân sẽ đem những việc khả dĩ làm lợi cho Tề được mà làm lợi cho Lương. Như vậy, Lương sẽ hùng mạnh mà Tề nguy mất.

Lương Huệ Vương bằng lòng khiến sứ giả đem 1000 cân vàng và 100 cỗ xe qua mời Thường Quân. Giữa lúc ấy, Phùng lại sang Tề, vào yết kiến Tề Mân Vương bảo:

– Được người hiền thì nước mạnh, bỏ người hiền thì nước yếu. Nay Tề bỏ Mạnh Thường Quân, nếu nước Lương hay một nước nào khác dùng làm tướng thì Mạnh Thường Quân sẽ đem những việc khả dĩ làm lợi được cho Tề mà làm lợi cho nước khác. Như vậy, nước khác sẽ hùng mạnh. Huống chi Mạnh trước kia ở Tề, những việc bí mật của Tề, Mạnh đều hiểu biết, như vậy dù muốn dù không Mạnh cũng dựa theo đó mà làm nguy Tề.

Mân Vương ngoài miệng tuy khen phải nhưng lòng còn do dự. Bỗng có quân báo nước Lương cho xe ngựa đi rước Mạnh Thường Quân về làm Tướng quốc, nên lập tức sai quan Thái Phó đem 1000 cân vàng và xe tứ mã cùng một bảo kiếm, một phong thư đến xin lỗi Thường Quân và xin mời về làm tướng như cũ.

Kế “Giảo thố tam quật” của Phùng Huyên đã nâng tầm quan trọng của Mạnh Thường Quân, như thế mà không phải lo an nguy bờ cõi. (Ảnh: Youtube)

Sau khi vua Tề tái trọng dụng Thường Quân, Phùng Huyên lại khuyên Mạnh nên thỉnh cầu cho đủ những đồ tế khí của tiên vương và xin lập nhà tôn miếu ở đất Tiết. Vì Mạnh vốn là dòng dõi của vua Uy Vương nước Tề, xong lập tôn miếu ở đất Tiết để thờ tiên vương làm căn bản vững vàng, sau này nước Tề chẳng những không dám đoạt đất Tiết, mà phải cứu trợ một khi đất Tiết bị nước khác xâm lăng.

Vua Tề không hiểu được mẹo của Phùng Huyên nên bằng lòng cho Mạnh thiết lập tôn miếu ở đất Tiết. Khi ấy họ Phùng bảo Mạnh:

– Ngày nay ba hang đã đào xong, Tướng công có thể dựa gối cao mà nằm được yên vậy.

Mạnh Thường Quân làm Tướng quốc mấy chục năm, không xảy ra chút mảy tai họa gì là nhờ mưu kế “Giảo thố tam quật” của Phùng Huyên.

“Ba cái hang” của Phùng Huyên là: mua nghĩa, lập kế cho vua Tề tái dụng làm tướng, lập tôn miếu ở đất Tiết.

Lời bàn:

Thành ngữ “Giảo thố tam quật” chỉ con người cần phải có trí mưu để tạo nhiều điều kiện, nhiều phương tiện mới tự tồn được. Mỗi người ở các cương vị, tầng lớp khác nhau đều cần có “ba cái hang” của riêng mình.

Người kinh doanh không dốc hết tiền vào đầu tư một ngành, mà họ chia ra vài ngành nghề có lựa chọn, chính là đào thêm ba cái hang cho mình, hay nói theo cách hiện đại, là không để tất cả trứng ở một giỏ.

Tướng cầm quân không đóng quân đồn trú ở một điểm, phân chia tiền quân, trung quân, hậu quân. Khi tiến công hay thoái lui cũng chia quân tiên phong, trung quân, đoạn hậu, chính là đào ba cái hang để đảm bảo an toàn cho ba quân.

Người làm quan, khi hiển đạt, quyền cao chức trọng, biết tạo phúc cho dân, thi hành chính sách nhân đức, vỗ yên bách tính, chính là đã chuẩn bị cái hang cho mình khi thất thế, sa cơ. Biết kính Thần Phật, thờ tổ tiên, ước thúc bản thân, mỗi niệm mỗi hành, tự hỏi lòng không thẹn. Trên không trái với Đạo Trời, dưới không trái với lòng người, đó chính là kế lâu dài, giữ cho dòng họ gia tộc được trường tồn, hưng thịnh.

Kẻ trí biết đào ba hang, là tính kế vẹn toàn, biết tiến biết thoái, biết co biết duỗi, hành động tùy theo thời cơ, thời vận, không cưỡng cầu, ung dung thuận theo mệnh, sống theo Đạo, thuận theo tự nhiên. Nhược bằng ỷ quyền cậy thế, không biết tính kế vẹn toàn, thì cho dù cái hang đang ở có đào to, đào rộng, làm lớn đến đâu, rốt cuộc cũng sẽ gặp hiểm nguy, nhẹ thì thân bại danh liệt, nặng hơn thì thân xác tiêu ma, nặng nữa thì gia tộc lụn bại, tiêu vong.

Nam Phương

Từ Khóa: