Đại Kỷ NguyênTin tức thời sự quốc tế cập nhật 24/7, văn hoá truyền thống
Người ta thường nói, Nhật Bản là xứ sở hoa anh đào, là đất nước Mặt Trời mọc… Nhưng cũng không quá lời khi nhận xét: Nhật Bản là quốc gia của những kỳ tích.
Kỳ tích vươn lên từ thảm hoạ thiên tai, kỳ tích của thành tựu khoa học và công nghệ, và kỳ tích của một nền giáo dục toàn diện vào bậc nhất thế giới. Bởi vậy mà, nhà toán học nổi tiếng người Do Thái, Péter Frankl, dù đã từng đi qua 80 quốc gia khác nhau, nhưng khi đặt chân đến Nhật Bản ông phải thốt lên, đại ý rằng: Tôi ngưỡng mộ đất nước Nhật Bản, và nền giáo dục của Nhật là một nền giáo dục tuyệt vời!
Điều phi thường từ những chuyện nhỏ nhặt
Hãy tạm thời gác lại những câu chuyện được coi là ‘thần kỳ Nhật Bản’ — rằng Nhật Bản là quốc gia nhận được nhiều giải Nobel nhất châu Á; rằng khoa học bắt nguồn từ phương Tây, nhưng người Nhật lại biến họ trở thành cường quốc về công nghệ; rằng đối với người Nhật thì “công nghệ Tây phương nhưng tinh thần Nhật Bản”, cho nên khắp nơi trên thế giới người ta đều lái xe Honda, đeo đồng hồ Seiko, và chụp ảnh bằng máy ảnh Nikon — Bởi vì, không cần phải nói đến những điều lớn lao mới khiến người ta tin, mà ngay cả các “câu chuyện cỏn con” của những em nhỏ Nhật Bản cũng đủ để thuyết phục về cách giáo dục tuyệt vời của người Nhật.
Ở Nhật, đâu đâu cũng sạch sẽ, cả những nơi công cộng đông người nhất cũng không thể tìm đâu ra một mẩu thuốc lá hay một cọng rác. Thậm chí, bạn có thể đi bộ cả tuần ngoài đường phố mà không cần lau giày, vì… làm gì có bụi mà lau? Nếu bạn ngồi trong công viên và nhâm nhi bắp rang bơ, thì khi bạn rời chỗ, sẽ có một em nhỏ nhặt những hạt bắp vương vãi rồi ném vào thùng rác. Đi thêm vài bước, bạn đang ngơ ngác tìm nơi để rác thì lại có một bé gái sẵn sàng đưa tay nhận lấy vỏ hộp ấy, rồi chạy xa thêm một đoạn dài giúp bạn bỏ vào thùng.
Ở Nhật, trẻ em không chỉ biết uống sữa hộp và ăn bắp rang bơ, mà chúng còn biết sữa ấy là công lao của những chú bò trong trang trại, còn bắp rang bơ là công lao của những bác nông dân trên cánh đồng. Thế nên, trẻ em Nhật không bao giờ bỏ thừa thức ăn. Trước khi ăn các em sẽ nói “Itadakimasu” (Cảm ơn vì nhận được đồ ăn), sau khi ăn lại nói ”Gochisosamadeshita” (Cảm ơn vì bữa ăn).
Ở Nhật, trẻ nhỏ luôn được dạy rằng, điều đáng quý nhất của con người không phải tiền bạc, không phải nhan sắc, cũng không phải học vấn hay địa vị, mà chính là phẩm giá đạo đức của con người. Bởi coi trọng đạo đức, nên khi thảm hoạ động đất và sóng thần qua đi, các em nhỏ dù phải xếp hàng chờ phân phát lương thực, nhưng vẫn sẵn sàng nhường nhịn đồ ăn cho người đói hơn mình.
Ở Nhật, trẻ em ngay từ mẫu giáo đã hoàn toàn tự lập: Tự đi lấy khay ăn, sau khi ăn lại bưng khay đến nơi dọn dẹp, tự mặc quần áo, tự trải ga giường, tự gấp gối và nệm sau giấc ngủ trưa. Bởi học cách tự lập ngay từ rất nhỏ, nên sống trong bất cứ hoàn cảnh nào các em cũng biết cách tự bảo vệ mình.
Hơn một năm trước đây, khi cậu bé 7 tuổi Yamato Tanooka trở về một cách kỳ diệu sau 6 ngày mất tích trong cánh rừng ở Hokkaido, rất nhiều người đã thắc mắc: Cách giáo dục của người Nhật có gì đặc biệt mà khiến trẻ nhỏ có thể làm nên những điều phi thường như vậy?
Nền giáo dục lấy đạo đức làm cốt lõi
Trong các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới, nếu như Phần Lan coi trọng “công bằng và miễn phí”, nước Đức nhấn mạnh “bình đẳng giữa mọi người”, và Mỹ đề cao “quyền tự do của công dân”, thì giáo dục của người Nhật lại coi đạo đức là cốt lõi, là bài học đầu đời của mỗi người.
Đối với người Nhật, một nền giáo dục tiên tiến phải thực hiện được tiêu chí “mỗi học sinh sẽ trở thành cá nhân hoàn thiện đạo đức”. Do đó, khác với nhiều nước coi giáo dục đạo đức chỉ là một môn học, thì Nhật Bản “dạy người” qua tất cả các môn cũng như trong sinh hoạt hàng ngày.
Ví dụ như giờ ăn trưa của học sinh Nhật Bản không chỉ là để ăn trưa, mà còn là một tiết học về tính tự lập, cách phục vụ bạn bè và lòng biết ơn. Trẻ được phân công mang đồ ăn cho các bạn, mặc đồng phục như một người phục vụ thật sự: Giáo viên sẽ múc thức ăn vào bát, rót sữa vào ly, và trẻ sẽ bưng đến bàn cho từng bạn… Sau đó, những trẻ phục vụ sẽ cùng đứng trước lớp đồng thanh chúc các bạn ăn ngon miệng, còn các bạn sẽ đồng thanh nói cảm ơn.
Trẻ em Nhật không chỉ được tìm hiểu về thế giới tự nhiên, mà quan trọng hơn là học cách yêu thương muôn loài và có ý thức bảo vệ môi trường. Ví dụ như khi gieo hạt trồng cây, các em được hướng dẫn nói những lời tình cảm: “Cây ơi, hãy lớn lên nhé”, “Hãy nở hoa thật đẹp nhé”. Một cách tự nhiên, trẻ em Nhật đã hình thành nhân cách thiện lương, không chỉ quan tâm và yêu thương mọi người xung quanh, mà còn biết nâng niu cả cây cỏ và những đồ vật vô tình.
Có người hỏi, vì sao người Nhật lại coi trọng giáo dục đạo đức đến vậy? Đó là bởi, Nhật Bản là một dân tộc có tín ngưỡng và đức tin, và tín ngưỡng ấy cũng chính là chiếc chìa khoá hướng con người tới các chuẩn mực đạo đức cao.
Gốc rễ của nền giáo dục đạo đức chính là tín ngưỡng và đức tin
Đa số người Nhật theo Thần đạo (Shinto) và đạo Phật. Theo thống kê của Tổng cục văn hóa Nhật Bản vào năm 2006, có 84% người dân Nhật Bản theo Thần đạo và 70% người dân theo đạo Phật, nghĩa là có những người sẽ thực hành theo cả hai đức tin.
Thần đạo là tín ngưỡng chỉ có riêng ở Nhật Bản. Tư tưởng chính của Thần đạo là khuyên con người hướng tới sự trong sáng và tránh làm điều ác. Giết chóc bị coi là điều ác, nên con người không được sát sinh, trừ khi là vì sự sống còn của bản thân. Vậy nên, trước khi ăn người Nhật luôn cảm ơn các sinh linh đã nguyện hy sinh để trở thành thức ăn cho mình. Đây cũng là lý do vì sao trên những cánh đồng ở Nhật luôn còn một góc để nguyên, không thu hoạch. Nông dân Nhật không bao giờ gặt hái toàn bộ nông sản mà họ luôn để lại 5-10% sản lượng cho các loài chim, thú trong tự nhiên.
Thần Đạo có rất nhiều các vị Thần, có đến 8 triệu Thần, đa phần có liên quan đến thiên nhiên như linh hồn của đất, trời, Mặt Trăng, cây cỏ, hoa lá, núi sông… Ngay cả đá, núi, hay động vật như cáo, gấu và người quá cố đã trở thành linh hồn cũng được xem là Thần. Tất cả mọi vật đều có linh hồn và có tiếng nói của riêng mình. Người Nhật tin rằng con người chẳng qua chỉ là một phần trong thế giới tự nhiên, do đó mà phải yêu thương và tôn trọng muôn loài. Nhưng không chỉ thực vật hay động vật, mà còn cần tôn trọng cả những vật vô tri, bởi kami, tức linh hồn, có thể trú ngụ ở bất cứ nơi đâu.
Ngoài ra Nhật Bản cũng chịu ảnh hưởng bởi tư tưởng Nhân-Nghĩa-Lễ-Trí-Tín của Nho giáo (do Khổng Tử đề xướng). Với những ai sống ở các quốc gia bị ảnh hưởng bởi thuyết vô Thần thì khi nói đến “đức tin” họ sẽ chỉ bật cười, đơn giản bởi vì họ không còn tin nữa, mà không nghĩ rằng bản thân mình đã bị học thuyết vô Thần tẩy não cắt đứt mất mối liên hệ với cội nguồn văn hóa truyền thống, đến mức không còn hiểu tin để làm gì.
Còn tại Nhật Bản thì đức tin đó là tự nhiên và đã ăn sâu vào trong tiềm thức của mỗi người. Người Nhật đã áp dụng đức tin của mình khi đối mặt tất cả những vấn đề trong cuộc sống, kể cả những tình huống hiểm nguy nhất.
Nếu thiếu mất tín ngưỡng và đức tin, con người sẽ mất đi cội rễ của đạo đức. Nếu thay thế tín ngưỡng bằng các học thuyết đấu tranh, con người sẽ xem nhau như thù địch, đối đãi với nhau bằng trái tim lạnh giá, vô tình.
Chỉ khi sống có tín ngưỡng, có đức tin, thì dân tộc ấy mới có chuẩn mực đạo đức làm thước đo, mới có thể phân biệt tốt-xấu, thiện-ác, chính-tà. Chỉ khi có đạo đức, có đức tin, con người mới có thể trở về, tìm lại bản tính ban sơ thuần thiện của mình.
Vì sao người Nhật có thể làm nên nhiều kỳ tích, có thể sinh ra những công dân sống ý thức và giữ gìn phẩm giá của mình? Bí quyết chẳng đâu xa, bởi tất cả chỉ nằm ở điều mà họ vẫn gìn giữ, nhưng chúng ta thì đang dần mai một: Đó chính là tín ngưỡng và đức tin của mỗi người.
Thu Hiền – Hồng Liên
Xem thêm:
