Gần như trong suốt thế kỷ 20, vi khuẩn đã bị coi như là kẻ thù của con người. Một khi các nhà khoa học nhận ra đối tượng vi sinh vật là nguyên nhân gây bệnh viêm nhiễm, mọi nỗ lực sẽ được triển khai để ngăn chặn những kẻ xâm lược vô hình này.

Nhưng từ khoảng 20 năm trở lại gần đây, các nhà khoa học đã bắt đầu dành cho vi khuẩn một sự “tôn trọng” khác, chuyển từ chiến lược chiến tranh đối đầu sang hình thức cùng tồn tại. Và cho đến nay, khoa học đã kết luận rằng cần có một hệ vi khuẩn đa dạng, khỏe mạnh nếu bạn muốn có sức khỏe tốt.

Theo một phương diện nào đó, chúng ta thực sự có phần vi khuẩn chiếm nhiều hơn phần người. Bởi lẽ trong cơ thể chúng ta, lượng tế bào vi khuẩn nhiều gấp 10 lần tế bào con người. Tổng số chúng nặng khoảng 1.5 kg và gần như tất cả sống tập trung trong đường ruột. Các nhà khoa học gọi nhóm vi khuẩn trong ruột này là microbiome.

Kể từ khi khái niệm microbiome xuất hiện, một điều đã được công nhận phổ biến đó là muốn hệ tiêu hóa làm việc tốt và hệ miễn dịch mạnh mẽ thì ắt phải có một quần thể vi khuẩn có lợi. Nghiên cứu hiện nay còn gợi ý rằng sức khỏe đường ruột cũng có ảnh hưởng to lớn đối với não bộ và tâm trạng của bạn.

Các thử nghiệm lâm sàng và trên động vật trước đó đã cho thấy một số kết quả rằng các vi khuẩn đường ruột có lợi có thể xua đi lo âu và sự trầm cảm. Một nghiên cứu xuất bản trên tạp chí Psychiatry Research ngày 23 tháng 5 đã củng cố thêm cho ý tưởng này.

Năm 2014, khoảng 700 sinh viên đăng ký vào khóa Nhập môn Tâm thần học của trường Đại học William và Mary đã được nhận một bản điều tra về chế độ ăn, mức độ hoạt động, và trạng thái tinh thần của họ. Các nhà nghiên cứu phát hiện thấy những người ăn nhiều thực phẩm lên men dường như ít có khả năng bị tác động bởi sự lo sợ xã hội (1).

Tập thể dục thường xuyên cũng đóng vai trò nhất định đối với trạng thái tinh thần của các sinh viên, nhưng không nhiều như những thực phẩm lên men. Nghiên cứu kết luận rằng những thực phẩm lên men “có lẽ có tác dụng bảo vệ chống lại triệu chứng sợ xã hội đối với những ai có nguy cơ di truyền cao hơn”. Các nghiên cứu thêm là cần thiết, nhưng những kết quả này đã cho thấy ăn thực phẩm có lợi khuẩn đường ruột “có lẽ đóng vai trò như một sự can thiệp nhằm giảm thiểu ám ảnh sợ xã hội”.

Dựa trên bức tranh đang hiện lên rõ nét, các nhà nghiên cứu hối thúc các nhà tâm lý học và quan chức sức khỏe cộng đồng trong việc xem xét nghiêm túc tác động của chế độ ăn đối với sức khỏe tâm thần.

Não và ruột…gắn liền với nhau

Theo tiến sĩ Raphael Kellman, một bác sĩ chuyên điều trị microbiome tại Newyork, giữa não bộ và ruột có mối liên hệ tương hỗ phức tạp đến kinh ngạc. Theo ông microbiome không chỉ ảnh hưởng đến tâm thần, mà còn có nhiều tác động đối với chức năng và sự phát triển của não bộ qua thời gian.

iStock_000058550172_Small-676x450

Tiến sĩ Kellman cho biết: “Microbiome liên lạc với não bộ thông qua một số cơ chế. Những cách thức này bao gồm cả các chất dẫn truyền thần kinh do vi sinh sản xuất ra. Nó liên lạc với não bộ thông qua dây thần kinh phế vị, và thông qua hệ nội tiết trong con đường stress-trục dưới đồi, tuyến yên, tủy thượng thận”.

Hiện tại, các điều trị đối với rối loạn thần kinh chủ yếu tập trung vào những biến đổi trực tiếp đối với chất hóa học ở não bộ, tinh chỉnh nồng độ chất hóa học dẫn truyền thần kinh với hy vọng đạt được sự cân bằng thích hợp. Nhưng tương lai của điều trị sức khỏe tâm thần có lẽ tập trung vào đường ruột nhiều hơn là não bộ, và tập trung vào thực phẩm nhiều hơn là thuốc. Rốt cuộc, 95% serotonin của cơ thể được sản xuất ở ruột.

Chế độ dinh dưỡng cho microbiome

Đơn thuốc cho sức khỏe não bộ của TS. Kellman khởi đầu bằng những thực phẩm mà bạn ăn vào. Phương cách điều trị của ông đã được trình bày trong cuốn sách “Chế độ ăn Microbiome” (Microbime Diet).

Những chế độ ăn mà TS. Kellman đưa ra hoàn toàn dễ dàng thực hiện. Nó không hạn chế calo, protein, chất béo, hay cacbonhydrat. Phần khó nhất là vài tuần đầu khi những thức phẩm như đường, bơ sữa, và gluten bị gác lại để chữa lành cho thành ruột. Nhưng TS. Kellman cho hay rằng mọi người thường không trải qua cảm giác vật lộn với cơn thèm ăn.

Ông cho biết: “Mọi người thực hiện theo chế độ ăn này không bao giờ cảm thấy đây thực sự là chế độ ăn kiêng. Họ giảm cân mà không có trở ngại nào. Đây là một con đường trơn tru hơn”.

Thực phẩm giúp…hạnh phúc

Dĩ nhiên, chế độ ăn của TS. Kellman rất khuyến khích những thực phẩm lên men truyền thống như sữa chua, bắp cải muối, nhưng cũng tập trung vào các thực phẩm và thực phẩm bổ sung chứa loại chất xơ đặc biệt gọi là inulin.

Inulin được phát hiện trong nhiều thực vật, như măng tây, củ đậu, hành, tỏi. Rễ cây thảo dược như rau diếp xoăn, bồ công anh Trung Quốc, cây ngưu bàng thậm chí chứa nhiều inulin hơn. Thực phẩm bổ sung inulin cũng thường được làm từ cây cúc vu.

Bạn đã từng nghe đến probiotic, các vi khuẩn khuẩn đường ruột có lợi. Inulin thường được coi như một prebiotic, tức là nguồn thức ăn cho các probiotic. Không giống như thực phẩm bổ sung men vi sinh dòng acidophilis, vốn chỉ hỗ trợ một loại vi khuẩn đường ruột, inulin nuôi dưỡng hàng trăm dòng vi khuẩn đường ruột có lợi cho sức khỏe của ruột. Và TS. Kellman cho rằng sự đa dạng vi khuẩn giúp cho microbiome được mạnh mẽ.

Kellman cho biết: “Một microbiome kém đa dạng, không khỏe mạnh có thể góp phần thúc đẩy viêm hệ thống. Sự thiếu tính đa dạng có thể là yếu tố của các rối loạn tự miễn, bao gồm có bệnh lupus, viêm khớp, hen suyễn, viêm đại tràng, và viêm ruột”.

Trong khi hầu hết mọi người tập trung vào các probiotic nhằm nuôi dưỡng microbiome, TS. Kellman nói các prebiotic sẽ là một sự đánh cuộc tốt hơn. Những thực phẩm bổ sung probioctic cá nhân có thể được sử dụng cho vấn đề cụ thể, nhưng thực phẩm bổ sung prebiotic tốt cho sức khỏe của những vi khuẩn đường ruột một cách tổng thể.

Ông Kellman cho hay: “Tôi nghĩ hầu hết mọi người dùng probiotic một cách vu vơ mà không thực sự hiểu biết. Họ không nhận được kết quả tốt với những gì thực sự bỏ ra. Nó sẽ tốt hơn với prebiotic.”

Những người chướng bụng và đầy hơi có lẽ do có một chủng vi sinh nào đó quá nhiều trong microbiome. Ồng Kellman đã có những bệnh nhân bị nhiễm nấm candida hay ký sinh đường ruột cần điều trị bổ sung. Các thảo dược như oregano hay tỏi giúp kiểm soát các vi sinh xấu trước khi làm màu mỡ cho microbiome.

Lợi ích cho não bộ

Một microbiome khỏe hơn đồng nghĩa với ít viêm hơn, tức là giảm nguy cơ các bệnh não bộ như Alzheimer và Parkinson.

Khi điều trị rối loạn tâm thần, các thực phẩm làm tăng cường microbiome hoạt động khác biệt nhiều so với các thuốc hướng thần.

Kellman nói: “Bằng cách cải thiện microbiome chúng ta thực sự có thể thấy những thay đổi tích cực ở tâm thần, chức năng nhận thức và chức năng điều khiển. Nó không chỉ loại bỏ trạng thái tâm thần xấu, các vấn đề trầm cảm hay lo âu, mà còn thực sự tạo ra cảm xúc tích cực và tinh thần tích cực. Cảm giác lạc quan và khả năng tự kiểm soát là khá phổ biến với những chế độ ăn giàu vi sinh. Bạn không thấy được tác dụng này ở các thuốc chống trầm cảm”.

Conan Milner, Đại Kỷ Nguyên Tiếng Anh.

(1): Ám ảnh sợ xã hội (tiếng Anh: social phobia, Social anxiety disorder) là một dạng trong nhóm bệnh rối loạn lo âu được mô tả bởi đặc điểm sợ hãi quá mức trong các tình huống xã hội thông thường. Biểu hiện thể chất thường thấy là tim đập nhanh, đỏ mặt, đổ mồ hôi, khó chịu ở dạ dày, buồn nôn”

Đại Hải biên dịch

Xem thêm:

Từ Khóa: