Đại Kỷ NguyênTin tức thời sự quốc tế cập nhật 24/7, văn hoá truyền thống
Hàng nghìn năm qua, sự xuất hiện đột ngột của một vòng tròn cây nấm thường được xem như một dấu hiệu chắc chắn của thế giới bên kia. Những vòng tròn này dường như xuất hiện về đêm, hoặc di chuyển từ nơi này đến nơi khác, mà không có nguyên nhân hay theo một nguyên tắc nhất định nào. Những lời cảnh báo về các thế lực đen tối tạo nên những hiện tượng dị thường như vậy đã được truyền thừa qua các thế hệ; và các câu truyện dân gian về những vòng tròn cổ tích đã dần dần được hình thành.
Những vòng tròn cổ tích này (hay còn được gọi là vòng tròn cổ tích, vòng tròn người lùn, hoặc vòng tròn yêu tinh) là một hiện tượng xuất hiện trong tự nhiên. Ban đầu, nấm mốc tạo thành một hình vòng tròn hoặc vòng cung trên mặt đất, tác động đến cỏ dại trên mặt đất, rồi sinh trưởng lên tạo thành một vòng tròn các cây nấm. Một số người coi những vòng tròn này là một điều ngạc nhiên đáng yêu có thể đem lại may mắn, trong khi số khác lại xem đó là một điềm gở đồng thời là một vấn đề phiền toái khi chúng mọc trên một bãi cỏ phẳng mịn. Những vòng tròn nấm có thể lan rộng từ vài cm đến tận 50 m, hoặc thậm chí hơn. Vòng tròn nấm ở Belfort, Pháp, được cho là vòng tròn nấm lớn nhất từng được phát hiện, với đường kính trải dài khoảng 600 m và có tuổi thọ lên đến 700 tuổi.
Đôi lúc có thể có nhiều hơn một vòng nấm ở một khu vực, và chúng đan xen với nhau tạo nên các hình thù kỳ lạ và uốn khúc trên cỏ. Lớp cỏ bên trong vòng nấm thường héo, úa và có màu sắc khác biệt rõ ràng so với lớp cỏ bên ngoài.
Các vòng tròn cổ tích trên cánh đồng cỏ ở Iceland. (Ảnh: Chmee2/Valtameri/CC BY)
Các sinh vật siêu nhiên với sức mạnh bí ẩn
Mỗi khu vực có một tín ngưỡng khác nhau về các vòng tròn cổ tích, nhưng phần lớn các chuyện thần thoại đều có liên quan đến các tiên nữ hay các sinh vật siêu nhiên nhảy múa xung quanh vòng tròn, hoặc dùng vòng tròn như một cánh cổng qua lại giữa thế giới cổ tích và trần gian. Cũng có ý kiến cho rằng những vòng tròn này được hình thành do sao băng, sét đánh hay ma thuật của các phù thuỷ. Những tín ngưỡng này đã được duy trì đến thế kỷ 19, cũng như những lời răn đe về việc không được đi lạc vào bên trong các vòng tròn này, nếu không sẽ bị cuốn vào thế giới cổ tích và cầm chắc cái chết.
Một vòng tròn nấm trên bãi cỏ. Những vòng tròn này được cho là cánh cổng dẫn đến thế giới cổ tích, một nơi đầy rẫy hiểm nguy. (Ảnh: Unukorno/Flickr/CC BY-SA)
Những vòng tròn này được biết đến trên khắp châu Âu. Ở Pháp, chúng được gọi là “những vòng tròn của pháp sư”. Ở Đức, chúng được gọi “vòng tròn phù thuỷ”, vì chúng được cho là sẽ nở rộ vào ngày Walpurgisnacht, tức vào đêm ngày 30/4, thời điểm các phủ thuỷ tụ hội và tổ chức các lễ ăn mừng lớn trùng với tiết lập xuân.
Theo tín ngưỡng các nước Bắc Âu và Celtic (bao gồm Anh, Ai-len, xứ Wales, Scotland) và nhiều tín ngưỡng truyền thống khác ở châu Âu, những vòng tròn này đã được tạo ra khi các tiên nữ hoặc người lùn nhảy múa. Các sự kiện như vậy có liên hệ đặc biệt với những đêm trăng sáng, và sự xuất hiện đột ngột của các vòng tròn vào buổi sáng là bằng chứng cho thấy một cuộc nhảy múa đã diễn ra vào tối hôm trước.
Cảnh tượng các vị tiên khoả thân và bán khoả thân nhảy múa thành các vòng tròn đã trở nên khá phổ biến trong thời nữ hoàng Victoria. Tranh của hoạ sỹ Richard Dadd vẽ năm 1842. (Ảnh: Public Domain)
Một vòng tròn cổ tích, hay vô vàn những nấm phễu mây. (Ảnh: Clitocybe nebularis). (Josimda/CC BY-SA)
Người Scotland tin rằng các nàng tiên ngồi lên các cây nấm và sử dụng chúng như những cái bàn cho vũ hội tiên của mình. Còn ở xứ Wales, chuyện kể rằng các nàng tiên đã hái các cây nấm làm lọng che nắng hay ô. Thậm chí ngày nay ở xứ Wales, người ta cho rằng các vòng tròn biểu thị cho một ngôi làng cổ tích ngầm dưới mặt đất. Văn hóa dân gian xứ Wales cũng xem vòng tròn là những nơi trù phú và thịnh vượng. Gia súc và cây cối gần đó sẽ béo tốt, xum xuê.
Ngược lại, truyền thuyết của Hà Lan cho rằng phần trung tâm của vòng tròn bị cằn cõi là do con quỷ đã đặt thùng đựng sữa của mình ở đó.
Tín ngưỡng của người Áo cho rằng những con rồng bay là nguyên nhân tạo ra vòng tròn. Chúng đã khiến vùng đất ở đó trở nên tàn lụi, vì vậy chỉ có một số loại nấm hình chiếc dù mới có thể mọc lên tại đây trong khoảng thời gian 7 năm.
Văn học dân gian Pháp cho rằng canh giữ vòng tròn kỳ lạ là những con cóc khổng lồ. Chúng sẽ nguyền rủa những ai bước vào bên trong chiếc vòng.
Đừng dại bước vào trong vòng tròn
Một cảm quan chung là các vòng tròn cổ tích là nơi nguy hiểm cần phải tránh do chúng gắn liền với các sinh vật phản diện.
Nhiều câu chuyện thần thoại cảnh báo, người nào cố tình bước vào bên trong vòng tròn cổ tích sẽ chết trẻ. Bạn còn có thể trở nên vô hình đối với thế giới hiện tại, không thể thoát khỏi vòng tròn, hoặc có thể bị dịch chuyển ngay lập tức đến thế giới cổ tích. Bạn còn có thể bị mất một mắt vì sự ngu ngốc của mình, hoặc bị buộc phải nhảy múa xung quanh vòng tròn cho đến khi chết vì kiệt sức hoặc phát điên.
Tác phẩm có tên gọi “Được lôi ra khỏi vòng tròn cổ tích” của họa sỹ T.H. Thomas vào năm 1880. (Ảnh: Public Domain)
Người ta nói rằng, để vào vòng tròn cổ tích mà không bị phạt, có thể chạy vòng quanh nó vào lúc trăng tròn, nhưng theo hướng Mặt Trời di chuyển trong ngày. Nếu làm đúng theo chỉ dẫn này, sẽ nghe thấy các nàng tiên nhảy múa dưới lòng đất.
Có một số biện pháp nhất định để tránh kết thúc số phận một cách điên cuồng, khủng khiếp như vậy, ví dụ như chạy xung quanh vòng tròn chín lần (chỉ đúng chín lần, nếu chạy quá 9 lần thì phải chạy lại từ đầu). Người ta cho rằng để bước vào vòng tròn mà không bị trừng phạt, bạn có thể chạy xung quanh vòng tròn trong đêm trăng rằm, nhưng chỉ theo hướng dịch chuyển của mặt trời vào ban ngày. Nếu làm như vậy, bạn có thể nghe thấy tiếng cổ tích nhảy múa ở thế giới bên kia.
Bạn còn có thể đội mũ ngược, bởi vì người ta cho rằng điều đó sẽ làm nàng tiên tích bối rối và không làm hại bạn.
Liệu khoa học có thể giải thích bí ẩn này?
Ngày nay, người ta đã biết về loại nấm gây ra hiện tượng tự nhiên này. Hệ sợi nấm là một loài nấm mốc lây lan ở môi trường màu mỡ, ẩm thấp. Trong những điều kiện tốt, bào tử nấm sẽ phát triển thành cây nấm (loại thông dụng nhất là nấm mũ Scotland có thể ăn được, hay còn gọi là nấm cổ tích không độc).
Nấm phễu mây (Clitocybe nebularis) trong một vòng tròn (Daniel Ullrich/Threedots/CC BY-SA)
Các cây nấm trồi lên khỏi mặt đất tạo thành một vòng tròn nổi bật. Ở trong lòng đất, hệ sợi nấm đan thành mạng lưới bên dưới lớp cỏ, lan ra từ trung tâm, tiêu hoá và làm phân huỷ các vật chất hữu cơ trong quá trình lây lan.
Hệ sợi nấm chết tạo thành một tấm thảm dày không thấm nước, ngăn rễ cây cỏ không tiếp cận được dưỡng chất và độ ẩm. Cuối cùng, mảnh đất bên trong vòng tròn bị bạc màu và khô cằn vì thiếu dưỡng chất, nhưng ngoài rìa vòng tròn vẫn xanh tươi do quá trình tiêu hoá và phân huỷ của hệ sợi nấm tạo ra phân bón. Chu trình này có tiếp diễn hàng thế kỷ, và vòng tròn cứ phát triển, suy tàn và di chuyển khắp các vùng, làm cho một số người thích thú nhưng một số người khác lại khó chịu.
Các nhà khoa học vẫn đang cố gắng tìm cách giải thích cái gọi là “những vòng tròn cổ tích” xuất hiện ở châu Phi. Ở Namibia, nam Phi, những vệt tròn trơ trụi hình thành ở đồng cỏ trên cát một cách vô cớ. Các vòng tròn này mọc lên cũng giống như sự phát triển của hệ sợi nấm, tồn tại rồi biến mất sau vài thập kỷ. Tuy nhiên, các nhà khoa học đã loại trừ khả năng do một loại nấm tương tự, nhưng vẫn bối rối không biết tại sao những vòng tròn lại xuất hiện ở những vùng đất khuất xa và khô cằn. Văn hoá truyền miệng địa phương giải thích đây là công việc của thần linh và các đấng siêu nhiên.
Vòng tròn cổ tích luôn gây ra sự khiếp đảm và thất vọng cho những người đang tìm kiếm những bãi cỏ nguyên sơ; và việc giải thoát các vườn cỏ khỏi các vòng tròn này có thể đòi hỏi phải khéo léo giống như ứng phó với các nhân vật cổ tích trong huyền thoại.
Để ngăn hệ sợi nấm không reo rắc cái chết cho cây cỏ, ta cần ngắt các cây nấm ngay khi chúng mới xuất hiện. Sau đó, việc tưới úng nước toàn mảnh đất có thể làm xoá sổ các vấn đề. Tuy nhiên, thường thì cần phải đào bên dưới lớp nấm trắng và loại bỏ phần đất bị nhiễm nấm. Điều này đôi khi có nghĩa là phải đào sâu cả mét hay hơn nữa để loại bỏ đất bị nhiễm nấm, thay đất mới vào đó và trồng lại cỏ mới.
Biết đâu sẽ dễ dàng hơn nếu cứ thử vận may với các nhân vật cổ tích.
Vũ trụ chứa đầy những điều bí ẩn đang thách đố tri thức của nhân loại. Mục “Khoa học Huyền bí” của Thời báo Đại Kỷ Nguyên sưu tầm những câu chuyện về các hiện tượng kỳ lạ kích thích trí tưởng tượng và mở ra những khả năng chưa từng mơ tới. Chúng có thật hay không? Điều đó tùy bạn quyết định!
Tác giả Liz Leafloor, Thời báo Đại Kỷ Nguyên tiếng Anh
Xem bài gốc ở đây
Hoàng Sâm biên dịch
Xem thêm:
