Đại Kỷ NguyênTin tức thời sự quốc tế cập nhật 24/7, văn hoá truyền thống
Vào thời cổ đại, có một loài quái thú lông lá, đen tối, có sừng, được cho là sẽ xuất hiện trước cửa nhà những đứa trẻ, đánh và mang chúng đi bằng cặp vuốt sắc nhọn. Điểm kỳ dị nhất là Krampus lại là người bạn đồng hành của ông già Noel.
Người ta có thể nghe thấy tiếng Krampus khi cặp móng guốc chẻ đôi cọt kẹt va chạm vào nhau và những dây xích sắt kéo lê lẻng xẻng trên mặt đất.
Cơn ác mộng đêm Giáng Sinh
Tuy nhiên, loài quái thú đáng ghê rợn này lại không phải là ma quỷ. Hắn ta là quái thú Krampus trong huyền thoại, bạn đồng hành của Thánh Nicholas (được biết đến là ông già Noel, Ông già Giáng Sinh, Ông già tuyết, …). Tuy Thánh Nicholas có tiếng là một người rất yêu quý trẻ con và sẽ ghé thăm chúng trong dịp lễ Giáng Sinh, đánh giá phẩm cách rồi tặng quà cho những đứa trẻ ‘tốt’ và để lại những cục than cho những đứa trẻ ‘nghịch ngợm’, Krampus lại đóng vai trò một người bạn đồng hành đầy nguy hiểm.
Một tấm thiệp giáng sinh từ những năm 1900 với dòng chữ ‘Lời chào từ Krampus!’ (Ảnh: Wikimedia)
Người ta tin rằng loài quái thú với cặp sừng dài, mình đầy lông lá, có vẻ ngoài trông giống loài dê, với một khuôn mặt dài, giận giữ và cái lưỡi thò lò, chẻ đôi sẽ ghé thăm nhà của những đứa trẻ hư đốn để trừng phạt chúng. Người ta tin rằng hắn ta sẽ đánh đập, bắt cóc những đứa trẻ, và mang chúng xuống hang ổ của hắn ta dưới địa ngục để chúng chịu khổ trong vòng một năm.
Theo những truyền thuyết trải dài nhiều thế kỷ, nếu một đứa trẻ hư đốn, Thánh Nicholas, với khả năng thông suốt mọi điều, sẽ biết được và gửi đến người bạn đồng hành của ông, Krampus. Người ta nói rằng người bạn đồng hành hắc ám với một cái đuôi rắn này sẽ xuất hiện trước cửa nhà trong dịp lễ Giáng Sinh để trừng phạt những đứa trẻ quái ác. Hắn sẽ đánh chúng bằng một bó cành cây bu-lô, quất chúng bằng lông đuôi ngựa, và ném chúng vào bao tải hay một cái giỏ bằng cây liễu gai rồi mang chúng xuống địa ngục chịu khổ trong vòng 1 năm.
Thánh Nicholas và Krampus ghé thăm một gia đình ở Viên (ảnh minh họa năm 1896). (Ảnh: Wikimedia)
Nếu như thái độ tốt bụng của ông già Noel là không đủ đối với một đứa trẻ hư, thì danh tiếng và tướng mạo đáng ghê sợ của Krampus sẽ khiến những đứa trẻ biết vâng lời. Chính vì vậy, đây là một câu chuyện ngụ ngôn có ích đối với trẻ con.
Các nguồn gốc huyền thoại của Krampus
Các nhà sử học vẫn chưa rõ về nguồn gốc chính xác của nhân vật Krampus trong các câu chuyện dân gian, nhưng người ta tin rằng giống với Santa, nhân vật Krampus đã xuất hiện từ trước thời Cơ đốc giáo, bắt nguồn từ những truyền thuyết từ Na-uy và dãy An-pơ cùng ngoại giáo của người German. Giống với rất nhiều nhân vật huyền thoại, bao gồm cả Thánh Nicholas, hình tượng Krampus đã biến đổi theo thời gian, xuyên suốt qua các vùng đất khác nhau, nhưng Krampus đại diện cho một sự cân bằng giữa ánh sáng và bóng tối, cung cấp một sự hòa hợp giữa cái thiện và cái ác.
Truyện dân gian miêu tả hình tượng ông già Noel cưỡi một con dê. (Ảnh: Wikipedia)
Vào đêm Krampus, hay Krampusnacht, đêm ngày 5/12, những đứa trẻ người German sẽ cẩn thận để không thu hút sự chú ý của con quái thú này, đồng thời hy vọng Thánh Nicholas sẽ mang các món quà đến vào ngày Nikolaustag, tức ngày 6/12 kế tiếp.
Một tấm thiệp chúc mừng ở Áo miêu tả Thánh Nikolaus và Krampus. (Ảnh: Wikimedia)
Theo kênh Địa lý Quốc gia, Krampus được cho là con trai của Hel trong thần thoại Bắc Âu (Hel, con gái của Loki và là người cai quản địa ngục). Tên của nhân vật này bắt nguồn từ từ tiếng Đức “krampen”, nghĩa là móng vuốt. Hắn ta có chung đặc điểm với các nhân vật khác trong thần thoại Hy Lạp, ví như thần dê satyr hay faun.
Kính sợ và yêu quý
Truyền thuyết về Krampus có thể được tìm thấy ở khu vực dãy núi An-pơ, Áo, Đức, Hung, Slovenia, và Cộng hòa Séc, và truyền thuyết này đã vươn rộng sang khắp Châu Âu và tỏa ra toàn thế giới.
Theo truyền thống, từ thế kỷ 19, các gia đình đã trao đổi các tấm thiệp chúc mừng sặc sỡ, gọi là Krampuskarten, trên đó khắc họa hình tượng Krampus ngốc nghếch, đôi lúc có phần quỷ quyệt.
Vào đầu thế kỷ 20, hình tượng Krampus đã bị ngăn cấm bởi chính phủ phát xít Áo, nhưng truyền thống này đã được khôi phục với sự sụp đổ của chính phủ này sau Thế chiến II.
Các lễ diễu hành truyền thống thường niên vẫn được tổ chức ngày nay, trong đó các chàng trai trẻ sẽ mặc trang phục như Krampus, rồi đi dọc theo các tuyến phố, gầm gừ và rung lắc các dây xích trước mặt người qua đường.
Lễ diễu hành Krampus ở Pörtschach am Wörthersee, Áo. (Ảnh: Internet)
Rất nhiều thành phố và thị trấn, để bảo tồn truyền thống cổ xưa này, vẫn duy trì tổ chức lễ hội Krampuslauf, một lễ hội lớn quy tụ rất nhiều người hóa trang thành Krampus (phần lớn được kích thích bởi các loại đồ uống có cồn mạnh), và họ sẽ đuổi bắt những người qua đường trên các tuyến phố. Hơn 1200 người Áo đã quy tụ ở Schladming, Styria hàng năm để hóa trang thành Krampus, quất vào người qua đường bằng các cây gậy và các quả chuông reo vang thường đeo ở cổ bò. Các cây gậy làm từ cây bu-lô được sơn vàng và trưng bày để báo hiệu cho sự xuất hiện của ông.
Tại lễ hội Krampusnacht ngày nay, Krampus thường theo chân Thánh Nicolas đến các gia đình nơi ông phân phát quà, còn Krampus sẽ phân phát than và các bó gậy từ cây bu-lô.
Những người bạn đồng hành của ông già Noel
Ngoài Krampus, ông già Noel theo truyền thống thường còn có một loạt những người bạn đồng hành khác nhau, tùy thuộc vào từng vùng đất và nền văn hóa, phản ánh lịch sử và tín ngưỡng địa phương. Những nhân vật thần thoại này có rất nhiều đặc điểm chung, và thường đóng vai trò của người trừng phạt hoặc người bắt cóc, trái ngược với hình tượng hòa ái và bao dung của vị Thánh Nicholas. Họ thường mang bên mình một cây gậy, cái que, hay cây chổi, khoác lên mình những bộ quần áo rách rưới màu đen, với mái tóc bù xù, lộn xộn.
Người ta cho rằng yêu tinh, ma mỏ kobold, hoặc ma xó thời tiền Cơ Đốc giáo trong truyền thống nước Anh và Bắc Âu là những người tặng hoặc làm quà, nhưng không có cùng địa vị như Thánh Nicholas và người bạn đồng hành của ông.
Ở Đức, Knecht Ruprecht (Tá điền Rupert, Người hầu Rupert) là một người đàn ông già với một chòm râu dài, khoác lên mình bộ trang phục bằng rơm hay bằng da lông thú. Hắn đi theo Thánh Nicholas, trên mình cầm một túi tro, và một người có thể biết hắn đang đến nhờ tiếng leng keng của những chiếc chuông nhỏ đính vào trang phục của hắn. Knecht Ruprecht muốn trẻ con có thể đọc thuộc lòng sách giáo lý vấn đáp của Cơ Đốc giáo hoặc tụng lời nguyện, rồi thì sau đó hắn sẽ cho chúng hoa quả hoặc bánh gừng. Nếu chúng chưa đọc thuộc, người ta cho rằng ít nhất hắn sẽ để một cây gậy hoặc cục than trong giày của chúng, và nếu tệ hơn hắn sẽ đặt lũ trẻ trong một cái bao tải, rồi ăn chúng hoặc ném chúng xuống một con sông. Ruprecht đã trở thành một từ chung ám chỉ ma quỷ ở Đức.
Ảnh minh họa Knecht Ruprecht vào năm 1863. (Ảnh: Wikimedia)
Ở Palatinate, Đức, cũng như ở Pennsylvania, Mỹ, và tại bờ đông của Canada, người bạn đồng hành này được đặt tên là Belsnickel. Là một nhân vật đáng sợ, khá giống với Knecht Ruprect, người bạn đồng hành này sẽ ghé thăm vào dịp Giáng Sinh và ban tặng các món quà hoặc sự trừng phạt. Ở một số vùng, nhân vật này vận trang phục của phụ nữ, và được gọi là Người phụ nữ Giáng Sinh. Bà ta được ngụy trang toàn bộ trong trang phục phụ nữ, với vải quấn đầu và mặt. Bà ta sẽ mang theo bánh kẹo, cũng như một cành cây mềm, dài, đóng vai trò như một cây gậy trừng phạt, hay một cây đũa thần.
Tranh minh họa Belsnickel của họa sĩ Ralph Dunkleberger. (Ảnh: Flickr)
Zwarte Piet (Pete đen) là một nhân vật thần thoại cổ xưa xuất phát từ Bỉ, Hà Lan và Luxembourg. Ông đã trở thành một nhân vật đầy tính tranh cãi vào thời hiện đại. Truyền thống kể rằng ông là một người da đen (một người đàn ông Châu Phi, thường là một người hầu), nhưng ông cũng được miêu tả như một người Moor từ Tây Ban Nha, và một người phụ tá cho Thánh Nicholas khi giúp ông tặng kẹo và chọc cười những đứa trẻ. Những diễn viên đóng vai Zwarte Piet sẽ để mặt đen—lớp trang điểm đen, bộ tóc giả xoăn đen, và môi đỏ—một hành xử hiện được nhìn nhận là một mẫu hình phân biệt chủng tộc. Sự xuất hiện của Zwarte Piet hiện đang bị phản đối ở Hà Lan.
Truyền thuyết về Krampus không sơ bị lụi tàn, khi trên thực tế nó đang ngày càng trở nên phổ biến hơn, dẫu rằng có những người cho rằng nhân vật giống quỷ Krampus là không phù hợp với trẻ em, hoặc hắn ta có thể đã được thay đổi hình tượng để phù hợp với các quan điểm chống Giáng Sinh thời hiện đại:
“Dù thích hay không, hình tượng Krampus hiện đại đã bị tước đoạt đi tất cả các mục đích tốt đẹp nhân vật này có thể đã từng có trong các sự tích dân gian. Hiện nay, trong một số nền văn hóa hắn ta được miêu tả thuần túy như một con quỷ, và sự hiện diện của hắn hoàn toàn không mang lại điều gì tốt đẹp cho bất kỳ ai.
Hắn ta là hiện nhân của nỗi kinh sợ và cơn ác mộng tối hậu trong dịp Giáng Sinh – trước sự vui mừng của những người lớn vốn muốn hành động như những đứa trẻ Krampus sẽ trừng trị”, biên tập viên của trang MyMerryChristmas.com viết.
Tuy nhiên, một điều cần lưu ý là Krampus, dù xuất hiện dưới hình dáng một con quỷ, không phải là một nhân vật chống Thánh Nicholas. Từ thời cổ đại hắn ta đã đi theo ông già Noel để đảm bảo rằng mọi người có sự tôn trọng, cư xử đúng lễ, và đối xử tốt với nhau (dù rằng theo cách thức không chính thống của hắn). Liệu một cảm thụ ngày lễ nào có thể tốt đẹp hơn vậy?
Tác giả: Liz Leafloor, Ancient Origins.
Đăng tải với sự cho phép. Đọc bản gốc ở đây.
Quý Khải biên dịch
