Hồ thiên nga là vở Ba-lê số 20 của Pyotr Ilyich Tchaikovsky, sáng tác khoảng năm 1875-1876. Vở kịch được dựng dựa trên những truyện cổ tích Nga cũng như một truyền thuyết xa xưa của Đức, kể về Odette, một nàng công chúa bị phù phép thành thiên nga. Vở ballet được công diễn lần đầu tháng 2 năm 1877, tại nhà hát Bolshoi, Moskva với tên Hồ thiên nga.

Mặc dù được diễn lại với nhiều phiên bản khác nhau, hầu hết các phiên bản được dựa trên bản năm 1895 của Marius Petipa and Lev Ivanov, cả về phần âm nhạc lẫn biên đạo múa. Công diễn lần đầu tiên vào 1/15/1895, tại nhà hát Mariinsky ở St. Peterburg. Nhờ bản hồi sinh này, bản nhạc của Tchaikovsky đã được chỉnh sửa bởi nhạc trưởng của nhà hát St. Petersburg Imperial và nhà soạn nhạc Riccardo Drigo.

Hồ thiên nga – Tchaikovsky

Kịch bản có 4 màn chính

Kịch bản năm 1895 của Modest Tchaikovsky, Marius Petipa và Lev Ivanov. Swan Lake thường được thể hiện trong bốn màn, bốn cảnh (chủ yếu ngoài Nga và Đông Âu) hoặc ba màn, bốn cảnh (chủ yếu ở Nga và Đông Âu). Một số phiên bản ở phương Tây có đoạn mở đầu khi công chúa Odette bị hóa thành một con thiên nga lần đầu. Khác biệt lớn nhất giữa các phiên bản trên toàn thế giới là cảnh kết: một số có kết thúc lãng mạn, số khác là bi kịch.

Màn 1 – Cảnh cung điện sang trọng

Người dân đang ăn mừng tiệc sinh nhật Hoàng tử Siegfried. Cuộc vui bị gián đoạn khi mẹ của Siegfried, người đang lo lắng về lối sống vô tư của con trai bà, thông báo rằng Siegfried phải chọn lấy một người vợ tại tiệc hoàng gia vào đêm mai. Siegfried thất vọng khi biết mình không được kết hôn vì yêu. Anh bạn Benno và thầy giáo cố gắng làm Siegfried bớt buồn. Khi hoàng hôn xuống, Benno thấy một đàn thiên nga bay trên trời nên nảy ra ý định đi săn. Siegfried cùng bạn bè lấy nỏ và chuẩn bị săn những con thiên nga.

Màn 2 – Đêm trăng sáng, hồ thiên nga hiện ra giữa đống tàn tích đổ nát của một ngôi nhà nguyện xưa

Siegfried tách ra khỏi bạn bè, đến nơi trăng sáng bên bờ hồ, cùng lúc đàn thiên nga đáp ngay gần đó. Anh nhắm chiếc nỏ của mình vào đàn thiên nga định bắn, nhưng bàng hoàng khi thấy một con thiên nga biến thành thiếu nữ xinh đẹp, Odette. Ban đầu, nàng tỏ ra sợ hãi Siegfried. Khi anh hứa sẽ không làm hại, nàng mới kể rằng nàng là Nữ hoàng Thiên nga Odette. Đàn thiên nga là những nạn nhân của lời nguyền khủng khiếp do ác phù thủy Von Rothbart, kẻ trông như nửa người nửa cú, tạo ra. Ban ngày họ phải biến thành thiên nga và ban đêm, chỉ khi đứng trong hồ ma thuật – hồ được tạo ra từ những giọt nước mắt của mẹ Odette – mới trở về hình dạng con người. Lời nguyền chỉ bị phá vỡ nếu có một người chưa bao giờ yêu ai trước đây, thề sẽ yêu Odette mãi mãi. Von Rothbart đột nhiên xuất hiện. Siegfried đe dọa giết hắn nhưng Odette ngăn lại – vì nếu Von Rothbart chết trước khi hóa giải lời nguyền, thì cô sẽ mãi mãi không thoát khỏi kiếp thiên nga được nữa.

Khi Von Rothbart biến mất, các thiếu nữ thiên nga đáp xuống đầy hồ nước. Benno và mọi người cũng đến định bắn chúng. Nhưng Siegfried ngăn lại kịp lúc và khéo léo đuổi họ đi. Bây giờ, chỉ còn lại một mình với Odette và các nàng thiên nga, Siegfried gây dựng niềm tin của Odette bằng tình yêu của chàng.

Khi bình minh đến, lời nguyền độc ác khiến Odette và các bạn của nàng trở lại hồ và lại biến thành thiên nga.

Hồ thiên nga, phiên bản hài hước sáng tạo

Cảnh 3- Hội đường sang trọng trong cung điện

Khách mời đến cung điện trong trang phục dạ hội. Mẹ của Siegfried ra lệnh cho anh nhảy với sáu nàng công chúa và chọn một trong số họ làm cô dâu. Siegfried than phiền rằng anh ta không yêu ai trong số đó. Von Rothbart ngụy trang đến cùng cô con gái xinh đẹp Odile. Ông đã biến Odile trở nên trông giống Odette y đúc. Hoàng tử nhầm Odile với Odette và nhảy cùng nàng. Odette hiện ra như ảo ảnh, nàng tuyệt vọng cố gắng cảnh báo Siegfried rằng anh đã bị lừa, nhưng Siegfried vẫn không hay biết gì. Anh tuyên bố với mọi người rằng sẽ lấy Odile làm vợ. Von Rothbart ngay lúc đó làm phép cho Siegfried được nhìn thấy Odette thật. Nhận ra sai lầm của mình, Siegfried đau buồn vội vã ra chạy ra hồ thiên nga.

Hồ thiên nga, phiên bản 4 thiên nga kinh điển:

Cảnh 4 – Hồ Thiên Nga

Odette quẫn trí trước sự phản bội của Siegfried. Các nàng thiên nga khác cố gắng an ủi nàng, nhưng Odette từ khước cho đến chết. Khi Siegfried trở lại hồ và thấy Odette, anh thành khẩn cầu xin nàng tha thứ. Odette đồng ý tha lỗi cho anh và cả hai thề trên tình yêu của họ. Von Rothbart xuất hiện và nhất mực nói Siegfried phải giữ lời hứa, kết hôn với Odile, và Odette sẽ thành thiên nga mãi mãi. Siegfried quyết định quyên sinh cùng Odette và họ lao xuống hồ. Tình yêu chân chính của hai người đã hóa giải lời nguyền của Von Rothbart, nên những con thiên nga khác hóa thành người, khiến Von Rothbart mất quyền lực và chết. Các thiếu nữ nhìn theo Siegfried và Odette đang cùng lên thiên đàng, được ở bên nhau mãi mãi.

Hồ thiên nga, cảnh cuối:

“Hồ thiên nga” ra mắt khán giả lần đầu tiên vào tháng 2 năm 1877. Sau sáu năm trình diễn thì tạm ngưng. Đối với thời kỳ đó, sáu năm cho một vở diễn đã là rất dài, vì nghệ thuật múa vẫn chưa đạt được độ điêu luyện và chưa truyền đạt được hết cái hồn của âm nhạc Tchaikovsky. Hồ thiên nga chỉ thành danh, chỉ thực sự được biết đến sau khi Tchaikovsky đã qua đời gần 20 năm sau. Vào năm 1895, Hồ thiên nga được dàn dựng lại và từ đó người ta mới cảm nhận được cái đẹp của nhạc Tchaikovsky, cái hồn lãng mạn của “Hồ thiên nga”, cái dịu dàng, quyến rũ của những vũ điệu balê.

Dù được dựng ở khía cạnh nào, khía cạnh huyền thoại, hay khía cạnh triết lý thì vở “Hồ thiên nga” cũng làm người xem mê đắm bởi vẻ đẹp của mình, bởi những giai điệu thật đặc sắc của mình và làm người ta phải suy tư về tình yêu, về niềm tin, về cuộc đời…

Điệu múa thiên nga – quà tặng cuộc sống (không có khiếm khuyết nào đáng kể, hãy để họ sống theo cách họ lựa chọn)

 Kỳ Văn

Xem thêm: