Đại Kỷ NguyênTin tức thời sự quốc tế cập nhật 24/7, văn hoá truyền thống
Tác giả: Dung Nãi Gia
Tháng năm âm lịch, với địa chi là “Ngọ”, tượng trưng cho thời điểm dương khí thịnh vượng nhất trên trần gian. Dân gian có câu: “Tết Đoan Ngọ, trời nóng nực, ngũ độc thức tỉnh, không yên bình.” Từ xa xưa, trong các phong tục ngày Tết Đoan Ngọ, việc xua đuổi khí xấu, trừ độc dịch để bảo vệ sức khỏe đã được coi trọng đặc biệt. Hãy cùng tìm hiểu những phương pháp truyền thống nào đã được lưu truyền bền bỉ qua thời gian.
Vì sao ngày Đoan Ngọ Trùng Ngũ lại coi trọng việc trừ độc dịch?
Sách “Kinh Sở Tuế Thời Ký” ghi chép: mùng 5 tháng 5 (âm lịch) gọi là Đoan Ngọ. “Nhã Tục Kê Ngôn – Thiên Thời” nói rằng “Tháng năm kiến Ngọ lấy nghĩa chính dương”, tức là địa chi “Ngọ” của tháng năm âm lịch tượng trưng cho thời điểm dương khí thịnh vượng nhất. Tết Đoan Ngọ còn có nhiều tên gọi khác như: Đoan Ngọ, Đoan Dương, Trùng Ngọ, Trùng Ngũ; Tết Đoan Ngọ cũng được gọi là Tết Đoan Dương, Tết tháng Năm, Tết Trùng Ngũ, Tết Trùng Ngọ, Tết Ngọ Nhật, Tết Thiên Trung, Tết Xương Bồ, Tết Dục Lan, Tết Thuyền Rồng, Tết Bánh Trôi, v.v., phản ánh nội hàm văn hóa phong phú của Tết Đoan Ngọ. Tết Đoan Ngọ rơi vào thời điểm giữa năm khi dương khí thịnh vượng nhất, vì vậy chúng ta có thể thấy nhiều phong tục ngày Tết Đoan Ngọ có liên quan mật thiết đến việc chăm sóc sức khỏe trong tiết trời oi ả.
Tết Đoan Ngọ thường rơi vào khoảng trước và sau Hạ chí, vào giữa mùa hè. Dân gian có câu: “Chưa ăn bánh trôi tháng năm, áo tơi còn chưa nỡ cất.” Nghĩa là chưa đến Tết Đoan Ngọ, áo ấm mùa đông vẫn chưa nên cất đi. Đây là kinh nghiệm được đúc kết từ việc quan sát thời tiết lâu năm; nói cách khác, một khi Tết Đoan Ngọ đến, thời tiết nóng bức và ẩm ướt sẽ bao trùm. Trong dân gian, ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch còn được gọi là “tháng ác ngày ác”. Vì sao vậy? Bởi vì trong tiết trời oi ả, ẩm ướt, các loài côn trùng độc hại như muỗi, ruồi, sâu bọ, rắn, rết, bọ cạp, v.v., hoạt động mạnh mẽ và dễ sinh sôi nảy nở. Vì thế, người xưa gọi tháng năm âm lịch là “tháng ác” hay “tháng bách độc”.
Dân gian có câu: “Tết Đoan Ngọ, trời nóng nực, ngũ độc thức tỉnh, không yên bình.” Người xưa gọi năm loài côn trùng: rắn, bọ cạp, rết, cóc, nhện (có thuyết nói là tắc kè) là “ngũ độc”. Tết Đoan Ngọ đến, ngũ độc côn trùng hại người cùng lúc hoạt động, vì vậy từ xa xưa, việc tránh khí xấu và trừ độc dịch vào ngày Tết Đoan Ngọ đã được coi trọng đặc biệt.
Các phương pháp truyền thống xua đuổi khí xấu và trừ độc dịch vào ngày Tết Đoan Ngọ
Dùng “Ngũ Thụy” để chế ngự “Ngũ Độc”
Người xưa phòng dịch bằng cách dùng “ngũ thụy” (năm loài cây cát tường) để chế ngự “ngũ độc”. Ngũ thụy bao gồm: thạch xương bồ, ngải cứu, hoa mẫu đơn, hoa lựu và tỏi. Người ta đặt những loài cây phòng dịch này ở khắp nơi trong nhà để xua đuổi độc khí. Trong số đó, thạch xương bồ và ngải cứu có thể coi là đại diện tiêu biểu. Vào thời nhà Tống đã có cách gọi Tết Đoan Ngọ là “Tết Xương Bồ”, thể hiện mối liên hệ mật thiết giữa xương bồ và phong tục Tết Đoan Ngọ. Trong các phong tục Tết Đoan Ngọ, người ta thường thấy treo xương bồ và ngải cứu dưới hiên nhà, trước cửa để trừ tà, chế độc, bảo vệ sức khỏe. “Hồng Lâu Mộng – Hồi thứ 31” đã miêu tả cảnh tượng Tết Đoan Ngọ như sau: “Ngày này chính là tiết Đoan Dương tươi đẹp, thạch xương bồ ngải cứu cài cửa, phù hổ buộc tay.”
Thạch xương bồ có lá dài, cứng cáp, thẳng tắp như kiếm, nên được gọi là phù kiếm (kiếm xương bồ), là đứng đầu trong “ngũ thụy thiên trung”. Rễ cây xương bồ có nhiều đốt bò lan dưới lòng đất, có chín hoặc mười hai đốt; lá dài mảnh như da, có thể dài hơn một thước; ra hoa vào đầu hè, mọc thành cụm hoa hình trụ nhỏ. Toàn cây có mùi thơm đặc trưng, có tác dụng sát trùng diệt khuẩn. “Bản Thảo Cương Mục” nói rằng “xương bồ là bậc thầy của trăm loài cỏ”, “cảm thụ khí của trăm âm mà thành xương bồ”, cho thấy tính dương cực mạnh của xương bồ, không sợ khí của trăm âm, được coi là loài cây có thể chém nghìn tà.
Ngải cứu từ xa xưa đã có tên là “y thảo” (cỏ thuốc), có tác dụng phòng trị trăm bệnh. “Bản Thảo Cương Mục” nói rằng ngải cứu là loài cây “thuần dương”, tính cực nóng, có tác dụng thăng dương khí và diệt khuẩn rất mạnh. Ngải cứu và xương bồ trông có vẻ yếu ớt nhưng thực chất rễ rất khỏe, tính dương cực mạnh, trăm âm không xâm phạm, trăm hàn không xâm nhập, vì vậy đã trở thành loài tiên phong trong việc trừ độc, sát khuẩn, tránh tà âm vào ngày Tết Đoan Ngọ.
Tắm nước thơm để giải độc
Sách lịch sớm nhất còn tồn tại “Hạ Tiểu Chính” ghi chép: “Ngày này (Đoan Ngọ) tích trữ thuốc, để trừ bỏ độc khí.” Sách “Đại Đái Lễ” ghi chép, tháng năm “tích trữ lan để tắm gội.” Một trong những phương pháp bảo vệ sức khỏe của người xưa đối với tháng năm âm lịch oi ả là dùng lan thảo và các loại dược thảo thơm khác để làm sạch cơ thể, bảo vệ cơ thể và trừ độc khí.
Dùng thạch xương bồ, bội lan, ngải cứu và các loại cây thơm khác để đun nước tắm gội, làm sạch cơ thể và phòng dịch, gọi là “dục lan thang” (nước tắm hoa lan). Cắt lát rễ xương bồ cho vào rượu, làm rượu thuốc phòng dịch, gọi là “xương bồ tửu”. Tương truyền, uống rượu này có thể trừ tà và tăng cường miễn dịch. “Kinh Sở Tuế Thời Ký” ghi chép rằng Tết Đoan Ngọ có tục tắm xương bồ, treo ngải cứu và uống rượu xương bồ. Những phương pháp trừ độc tránh dịch này đã được lưu truyền trong văn hóa Trung Hoa từ hàng nghìn năm nay.
Đeo túi thơm (hương nang) để trừ độc phòng dịch
Đeo túi thơm cũng là một phương pháp dùng thảo mộc thơm để trừ độc phòng dịch vào ngày Tết Đoan Ngọ. Lá ngải cứu thái nhỏ cho vào túi thơm, mang theo bên mình có thể xua đuổi côn trùng và bảo vệ sức khỏe; Bào Tiên Cô, một trong bốn nữ y sĩ vĩ đại trong lịch sử Trung Quốc, từng dùng ngải cứu để chữa bệnh, cứu sống vô số người. Trong túi thơm Đoan Ngọ còn có thể đựng các loại thảo mộc thơm đậm đà khác cùng với chu sa, hùng hoàng, bên ngoài được may bằng vải lụa tạo hình, sau đó dùng dây ngũ sắc quấn chặt. Dây ngũ sắc cũng được người xưa coi là có tác dụng trừ tà. Theo quan điểm của Đông y truyền thống, đeo túi thơm vào ngày Tết Đoan Ngọ có tác dụng trừ độc, phòng ôn dịch, giữ bình an. Mặt khác, túi thơm còn mang lại cảm giác về không khí văn hóa truyền thống, đồng thời hương thơm cũng giúp thư giãn tinh thần và mang lại tâm trạng tốt.
Đoan Ngọ giữa mùa hè: Giới dục vô cầu để bình an thư thái
“Đoan Ngọ” là ngày “Trùng Ngọ”, là ngày cực dương. Tuy nhiên, vật cực tất phản, “Thuyết Văn” nói rằng tháng năm âm lịch, nơi có Tết Đoan Ngọ, “âm khí ‘ngọ’ (nghịch) dương, mọc lên từ mặt đất”. “Lễ Ký – Nguyệt Lệnh” nói rằng tháng này “ngày dài nhất, âm dương tranh đấu, sinh tử phân chia”. Tổ tiên người Hoa từ rất sớm đã quan sát được hiện tượng âm khí nảy sinh nghịch dương khí vào dịp Đoan Ngọ, và cũng nhắc nhở con người về cách ứng phó.
“Lễ Ký – Nguyệt Lệnh” dạy rằng trong tháng giữa hè này, cần giữ thái độ thận trọng: “Quân tử trai giới, ở nơi tất phải che thân.” “Trọng Hạ Ký – Ngũ Nguyệt Kỷ” trong “Lã Thị Xuân Thu” hướng dẫn con người cần kiêng dục, ngừng sắc dục, trai giới, ăn uống thanh đạm, với tâm thái bình thản vô dục, vô tranh, vô cầu để trải qua tháng ác.
Tết Đoan Ngọ đến, nhắc nhở con người ý thức về việc bình an qua mùa hè. Văn hóa dân gian Tết Đoan Ngọ, được lưu truyền hàng nghìn năm, không chỉ là phong tục tập quán đại chúng, mà còn chứa đựng trí tuệ của y đạo Trung Hoa, cùng với kinh nghiệm đón hè bình an, rất đáng để hậu thế chúng ta suy ngẫm và tham khảo.
Chú thích:
[1] “Kinh Sở Tuế Thời Ký”: “Mùng 5 tháng 5 gọi là tiết Dục Lan, trăm họ cùng chơi trò đạp trăm cỏ, hái ngải cứu treo trước cửa nhà, để trừ độc khí, dùng xương bồ hoặc khắc hoặc giã nát để pha rượu.” [2] Nguyên văn “Lã Thị Xuân Thu”: “Tháng này, ngày dài nhất. Âm dương tranh đấu, sinh tử phân chia. Quân tử trai giới, ở nơi tất phải che thân, thân muốn yên tĩnh không xao động, ngừng sắc dục, không được tiến tới, ăn uống thanh đạm, không cầu hòa hợp, rút lui ham muốn, định tâm khí, trăm quan yên tĩnh, việc không hình, để định sự thành tựu của âm lạnh.”Theo Epoch Times,
Hương Thảo biên dịch
