Bức tranh định mệnh: Bí mật của người cha quá cố lúc lâm chung

Xưa có vị quan thái thú sinh được hai người con trai. Ông yêu thương đứa con thứ hơn con trưởng, nhưng lại giao phó toàn bộ gia tài cho cậu con trai cả, để mặc con út sống trong cảnh nghèo hèn leo lét. Vì sao lại như vậy? Bí mật ấy nằm trong một bức tranh…

Câu chuyện dưới đây có tên là “Hồn ma chia gia tài”, được tác giả Phùng Mộng Long kể lại trong bộ sách Tam Ngôn nổi tiếng của ông:

Vào năm Vĩnh Lạc đời Minh, ở huyện Hương Hà, phủ Thuận Thiên có ông quan thái thú tên là Nghê Thủ Liêm. Nghê thái thú gia cảnh giàu có, tiền của ức vạn, ruộng tốt ngàn khoảnh, nhưng chỉ sinh được một cậu con trai tên là Thiện Kế.

Khi Thiện Kế trưởng thành, vợ Nghê thái thú cũng qua đời, ông bèn xin từ quan về nhà dưỡng lão. Sau này, dù tuổi cao nhưng tinh lực vẫn còn sung mãn, ông lại cưới một cô gái trẻ trong thôn tên là Mai Thị. Cậu con trai Thiện Kế tỏ ra không bằng lòng, thường cùng vợ xầm xì to nhỏ sau lưng, Nghê thái thú biết nhưng chỉ đành nén nhịn trong lòng.

Một năm sau, Mai Thị sinh hạ một đứa con trai đặt tên là Thiện Thuật. Qua ba ngày sau, là đúng ngày mừng thọ 80 tuổi của Nghê thái thú, khách khứa đến mừng rất đông. Ai cũng cho rằng: “Lão tiên sinh tuổi cao lại thêm được cậu con trai nữa, hẳn đó là dấu hiệu trường thọ!”.

Nghe quan khách nói vậy, Thiện Kế lại hậm hực nói xấu sau lưng rằng: “Đàn ông 60 là tuyệt tinh, huống hồ đã 80 tuổi rồi. Có bao giờ thấy cây khô nẩy hoa đâu? Thằng bé này không biết là tạp chủng ở đâu ra, nhất định không phải là giọt máu của cha ta rồi. Ta quyết không nhận nó là em”. Nghê thái thú biết điều đó lại im lặng không nói gì, chỉ cố nén nhịn trong lòng.

Nghê thái thú chia gia tài

Khi bé Thiện Thuật lên năm tuổi, Nghê thái thú cho con đến học ở học quán. Thầy giáo ở học quán vốn là thầy dạy của con trai Thiện Kế, bèn định bụng cho hai chú cháu cùng học với nhau. Nhưng Thiện Kế không muốn con mình gọi Thiện Thuật là “chú” nên mời một ông thầy khác để dạy riêng. Nghe tin ấy Nghê thái thú vô cùng giận dữ, bất cẩn vấp vào bậc cửa rồi ngã gục xuống đất. Sau lần ấy ông đổ bệnh nặng, dù đã mời rất nhiều thầy lang chạy chữa nhưng bệnh tình chẳng thuyên giảm gì.

Biết mình không qua khỏi, Nghê thái thú bèn cho gọi Thiện Kế lại và giao phó cho anh ta toàn bộ gia tài. Khi Thiện Kế cầm sổ sách đi rồi, Mai Thị nước mắt lưng tròng hỏi chồng: “Ông đem hết gia sản trao cho con trai cả, vậy mẹ con tôi phải sống sao đây?”. Nghê thái thú nói: “Nàng không biết đấy thôi, ta thấy Thiện Kế không phải là đứa tốt, nếu chia đều gia sản e rằng Thiện Thuật sẽ không bảo toàn được tính mạng. Chi bằng cho nó tất cả, nó sẽ không làm gì đến mẹ con nàng đâu”. Nói rồi, ông thò tay xuống dưới gối lấy ra một cuộn giấy đưa cho Mai Thị và nói: “Đây là cuộn tranh trong đó có giấu điều bí mật. Nàng hãy cất giấu cho kỹ, đừng cho ai biết. Sau này Thiện Thuật lớn lên, dặn nó rằng anh trai có hắt hủi thế nào cũng phải cố nhẫn nhịn. Đợi khi nào có vị quan anh minh sáng suốt đến trị nhậm, nàng hãy mang cuộn giấy này tới kêu oan, xin vị quan đó xét kỹ cho. Lúc đó, nhất định mẹ con nàng sẽ có cái để sống”.

Sau khi Nghê thái thú qua đời, quả nhiên Thiện Kế đối xử với mẹ con Mai Thị rất tệ bạc. Mai Thị cố nhẫn nhịn, không tranh cãi nửa lời. Thiện Kế tuy hung dữ nhưng rồi cũng thôi không để ý đến hai mẹ con nữa.

Ngày tháng thoi đưa, chẳng mấy chốc Thiện Thuật đã được 14 tuổi, những chuyện trong nhà dần dần cậu bé cũng biết hết. Một hôm, cậu ta xin mẹ một chiếc áo, Mai Thị trả lời là không có tiền mua. Thiện Thuật hỏi ngay: “Cha con làm thái thú, chỉ có hai anh em con. Tại sao anh con giàu có thế mà con chỉ xin một cái áo mẹ cũng không mua nổi? Mẹ không có tiền thì để con đến xin anh vậy”. Mai Thị cản lại mà không được, đành nhìn Thiện Thuật đi thẳng đến ngôi nhà lớn của Thiện Kế.

Vừa nghe xong, Thiện Kế mắng xối xả: “Cái giống hoang nhà mày, muốn ra vẻ hả? Đừng có lôi thôi, tao sẽ cho mẹ con mày hết chỗ sinh sống!”. Thiện Kế giận dữ vừa nói vừa nắm lấy tay Thiện Thuật rồi chân đá tay đấm, khiến Thiện Thuật sưng tím cả mặt mày.

Thiện Thuật vừa đi vừa khóc chạy về kể hết đầu đuôi cho mẹ nghe. Mai Thị trách: “Mẹ đã bảo con đừng tới gây chuyện, sao con không nghe lời?”. Rồi bà vừa xoa bóp chỗ đau cho con vừa rơi nước mắt. Thiện Thuật hỏi mẹ: “Hai anh em con đều là con của cha, sao cha lại chia gia tài bất công như vậy?”. Mai Thị bèn kể với con lời dặn dò của Nghê thái thú lúc lâm chung.

Nghe xong, Thiện Thuật lập tức bảo mẹ lấy cuộn tranh ra xem. Đó là một bức tranh vẽ hình Nghê thái thú đang ngồi, đầu tóc bạc đội mũ cánh chuồn, trông giống hệt như thật, ông vừa bế Thiện Thuật trên tay, vừa trỏ một ngón chỉ xuống đất.

Bức tranh định mệnh

Một ngày, có vị quan tri huyện mới về trấn nhậm là Đằng đại nhân, nổi tiếng xử án như thần. Hai mẹ con Mai Thị bèn đem cuộn tranh đến phủ quan kêu oan.

Đằng đại nhân thấy đơn kiện chỉ là một cuộn giấy nhỏ, rất lấy làm lạ. Mai Thị bèn kể đầu đuôi mọi chuyện. Quan lấy cuộn tranh, bảo mẹ con họ hãy cứ về nhà đợi. Sau đó, mỗi ngày ông đều lấy bức họa ra xem xét kỹ lưỡng, song vẫn không tìm được lời giải đáp.

Một hôm, khi Đằng đại nhân đang xem cuộn tranh thì a hoàn bưng trà tới, ông giơ một tay ra đỡ chén trà, vô tình làm nước trà rớt xuống bức tranh. Ông vội vàng đem tranh ra phơi thì bỗng thấy nổi lên mấy chữ, chính là di bút của Nghê thái thú, trên đó viết:

“Lão phu từng làm quan thái thú, tuổi đã quá bát tuần, chẳng biết còn sống được bao lâu, song không hề có điều chi hối tiếc.

Chỉ có điều là đứa con thứ Thiện Thuật mới vừa tròn một tuổi, chưa thể thành nhân ngay được. Đứa con cả Thiện Kế lại là đứa xấu bụng, vì muốn đề phòng nó làm hại Thiện Thuật nên bao nhiêu điền sản và hai ngôi nhà lớn mới xây đều cho cả Thiện Kế, chỉ cho Thiện Thuật căn nhà cũ nhỏ ở mé bên tay trái.

Căn nhà này tuy nhỏ song dưới bức tường bên trái có giấu năm ngàn lượng bạc, chia thành năm hũ, tất cả tương đương với số điền sản kia; bức tường bên phải còn có năm hũ bạc nữa, cũng năm ngàn lượng, ngoài ra còn có một hũ vàng lớn. Sau này, nếu có được vị quan hiền minh phán xử cho việc này, Thiện Thuật sẽ phải biếu quan một hũ để báo ân.

Nghê Thủ Liêm 81 tuổi tự viết”.

Vốn là khi Nghê thái thú làm đầy năm cho đứa con nhỏ, ông đã sắp đặt sẵn việc này.

Đằng đại nhân nhăn trán chau mày, tính đi tính lại, rồi kêu Thiện Kế tới bảo: “Dì hai của ngươi là Mai Thị có thưa kiện, rằng ngươi đã đuổi hai mẹ con bà ta để độc chiếm gia sản. Việc đó có thật không?”.

Thiện Kế biện bạch nói: “Gia sản đều do phụ thân phân cho trước lúc lâm chung, tiểu nhân không dám làm sai”. Quan họ Đằng nói: “Đơn kiện nói gia tài có những một vạn quan. Ngày mai ta sẽ thân chinh tới nhà ngươi tra xét xem thế nào. Nếu quả có sự phân chia không công bằng, ắt sẽ có phép tắc”. Nói rồi cho Thiện Kế về.

Thấy khẩu khí của quan nghiêm khắc, Thiện Kế vô cùng lo sợ, ngay đêm đó, lấy rất nhiều lượng bạc đem cho kẻ thân hữu để ngày mai họ đến bênh vực giúp cho trước mặt quan.

Quan huyện xử án

Sáng sớm hôm sau, quả nhiên vị quan họ Đằng ngồi kiệu đem theo một số công sai tới nhà họ Nghê. Thiện Kế và mẹ con Mai Thị đều quỳ xuống nghênh tiếp.

Quan khoan thai xuống kiệu, sắp bước vào cửa, bỗng ông ta chấp tay cung kính miệng nói câu gì như trả lời với chủ nhân. Mọi người ngạc nhiên không hiểu ra sao, chỉ thấy quan cứ vừa đi vừa nhún nhường, miệng nói như trò chuyện với một người nào đó. Vào đến trong nhà, quan lại cung kính vái trước cái ghế tựa phủ da hổ đặt quay về hướng nam, sau đó kéo cái ghế tựa đặt quay về hướng bắc và ngồi xuống, bắt đầu nói: “Lệnh phu nhân có đem chuyện gia tài thưa với vãn sinh. Vậy rốt cuộc thì đầu đuôi ra sao?”. Nói xong bộ dạng như lắng nghe. Một lát ông ta lắc đầu nói: “Trưởng công tử quả là bất lương!”. Một lát sau ông lại tự nói một mình: “Vậy thì nhị công tử làm sao mà sống?”. Ngừng một lát ông nói: “Gian nhà nhỏ bên trái có cái gì lạ cơ?”. Lại nói tiếp vào: “Xin lĩnh giáo! Xin lĩnh giáo!”. Tiếp đó ông lại nói: “Món này cũng phần nhị công tử, vâng, vãn sinh xin vâng lời”. Một lát ông lại vòng tay nói: “Vãn sinh đâu dám nhận hậu ân như vậy”. Rồi lại nói: “Vâng, vậy thì vãn sinh xin nghe theo”. Sau đó quan đứng lên vái liền mấy cái, miệng nói: “Vãn sinh xin đi ngay”.

Mọi người thấy bộ dạng của quan như đang gặp Thần gặp quỷ thì đều ngẩn ra nhìn. Không ai biết đã xảy ra chuyện gì, chỉ thấy Đằng đại nhân đứng lên hỏi mọi người: “Nghê lão gia đi đâu rồi?”. Thủ hạ nói: “Có thấy Nghê lão gia nào đâu ạ?”. Quan lẩm bẩm: “Lại có chuyện lạ thế này sao?”.

Sau đó, quan cho gọi Thiện Kế đến hỏi: “Vừa rồi, lão tiên sinh thân chinh ra tận cửa đón ta, rồi nói chuyện với ta bao nhiêu lâu, chắc các ngươi đều nghe thấy cả?”. Thiện Kế đáp: “Tiểu nhân không nghe thấy gì ạ”. Quan nói: “Vừa rồi có một người cao cao, mặt xương xương, mắt nhỏ lưỡng quyền cao, lông mày dài, tai lớn, râu bạc trắng, đội mũ cánh chuồn đi hia đen, mặc áo hồng bào đai kim tuyến, có phải đúng là Nghê lão tiên sinh không?”. Mọi người đều sợ toát mồ hôi, nhất loạt quỳ xuống nói: “Đúng là hình dạng cụ khi còn sống”. Quan họ Đằng hỏi: “Thế tại sao lại biến mất? Ông cụ nói trong nhà có hai căn nhà lớn, phía đông còn có một căn nhà nhỏ, có không?”. Thiện Kế không dám giấu đành nói: “Dạ có”. Quan nói: “Hãy đến căn nhà nhỏ phía đông, rồi sẽ nói sau”.

Mọi người đều thấy quan nói chuyện ẩn hiện như vậy cho rằng đúng là hồn ma Nghê thái thú hiện về, thảy đều run rẩy sợ hãi.

Lúc đến căn nhà nhỏ phía đông, Đằng đại nhân nói với Thiện Kế: “Cha anh thiêng thật. Sự thể nhà anh thế nào ông đều kể rõ hết với tôi, muốn tôi giải quyết. Hai căn nhà lớn mới làm và tất cả mọi điền sản đều cho anh cả. Thiện Thuật không được tranh giành. Chỉ căn nhà cũ này là cho Thiện Thuật, mọi thứ trong nhà này anh cũng không được tranh giành. Ta nói như vậy anh thấy sao?”.

Thiện Kế thầm nghĩ, mấy cái đồ nát trong nhà này cũng chẳng đáng gì, bèn trả lời ngay: “Đại nhân xử rất sáng suốt”.

Quan nói: “Mọi người ở đây đều là thân thích, hãy đến làm chứng. Vừa rồi Nghê lão tiên sinh bảo ta rằng dưới chân tường phía trái căn nhà có chôn năm ngàn lượng bạc, chia làm năm hũ. Đây là phần cho cậu con nhỏ”. Thiện Kế không tin nói: “Nếu quả có thật thì dù có vạn lượng cũng là của chú em, tiểu nhân tuyệt không tranh chấp”.

Quan nói: “Anh có muốn tranh ta cũng không cho!”. Bèn sai người đào dưới bức tường phía đông, quả nhiên thấy có năm cái hũ lớn, hũ nào cũng đầy bạc trắng lóa. Mọi người nhìn thấy đều hết sức kinh ngạc.

Quan họ Đằng lại nói với Mai Thị: “Dưới bức tường bên phải còn có năm hũ bạc nữa, cũng năm ngàn lượng, lại còn một hũ vàng lớn. Vừa rồi tiên sinh có bảo là để thù lao cho ta, ta không dám nhận, song cụ cứ ép mãi, ta đành phải vâng theo”.

Mai Thị và Thiện Thuật dập đầu nói: “Năm ngàn lượng đào được ở tường bên trái cũng đủ lắm rồi ạ. Nếu như tường bên phải cũng còn thì đâu dám trái lệnh lão gia chúng tôi”.

Quan họ Đằng lại sai đào bên tường phía phải quả nhiên thấy sáu cái hũ lớn, năm hũ đựng bạc, một hũ đựng vàng. 

Thiện Kế nhìn thấy nhiều vàng bạc như vậy, lòng đầy tức tối, uất hận vì không thể xông tới mà cướp lấy được. Quan bèn viết một tờ chứng giao cho Thiện Thuật. Hai mẹ con Mai Thị dập đầu bái tạ. Thiện Kế căm hận lắm, song cũng chỉ đành miễn cưỡng nói: “Đa tạ đại nhân”.

Mẹ con Mai Thị sau khi có được mười hũ bạc đó, mua ruộng vườn làm lụng, chẳng mấy chốc trở nên giàu có. Sau này Thiện Thuật lớn lên lấy vợ sinh con, con cái cậu đều học hành đỗ đạt, cả gia đình sống hạnh phúc đến cuối đời.

(Theo “Tam Ngôn Nhị Phách”, tác giả Phùng Mộng Long, bản dịch của dịch giả Phạm Thị Hảo)

Tâm Minh biên tập