Phép tắc người con - Bài 32: Gian phòng sạch

(Đệ Tử Quy)

“Phép tắc người con” (Đệ tử quy) được mệnh danh là một trong ba kinh điển giáo dục con em tốt nhất trong lịch sử Á Đông (cùng với “Tam tự kinh” và “Thiên tự văn”). Vỏn vẹn trong 1.080 từ, nội dung sách dễ hiểu, vần điệu lưu loát, dễ thuộc, “Phép tắc người con” giúp các em hình thành nhân cách trong sáng, thiện lương, vun trồng đức hạnh, có thể giữ gìn phẩm giá trong thời buổi đạo đức suy thoái, dưỡng thành gia phong trung hậu.

Trên hành trình thực thi sứ mệnh phục hưng văn hoá truyền thống, Đại Kỷ Nguyên xin được kính cẩn giới thiệu trọn bộ kinh điển “Phép tắc người con” tới quý bạn đọc và gia đình. Giáo trình này được biên dịch từ tài liệu giáo khoa văn hoá của mạng Chánh Kiến, chia làm 32 bài, mỗi bài đều có bản dịch, diễn giải, câu chuyện tham khảo và phần phụ chú dành cho các thầy cô và bậc phụ huynh tham khảo.

Gian phòng sạch

Diễn giải

Phòng chúng ta đọc sách, học tập phải thường xuyên quét dọn sắp xếp lại, tường vách phải giữ sạch sẽ. Bàn học phải lau sạch không có bụi bặm, vết bẩn. Dụng cụ học tập, dụng cụ văn phòng, bút mực phải để ngay ngắn chỉnh tề.

Khi mài mực thì phải chuyên tâm, không được mài lệch, mài lệch chính là tâm của chúng ta không để ý vào việc mài mực. Thái độ viết chữ không đủ thận trọng, nét bút viết bừa bãi, tùy tiện tức là biểu thị tâm tính chúng ta đã có tỳ vết, khiếm khuyết.

Sách vở sắp xếp phải có nguyên tắc, để ở vị trí nhất định, không được tùy ý xếp đặt, bày biện. Sách xem xong phải để vào chỗ cũ để tiện cho lần sau lấy ra xem. Tuy có việc khẩn cấp thì cũng phải sắp xếp sách gọn gàng rồi mới rời đi. Sách bị thiếu trang hoặc hư tổn thì phải lập tức tu bổ, nếu không thì sau một thời gian dài sẽ quên, việc tu bổ cũng sẽ khó khăn hơn nhiều.

Không phải sách do người học rộng thấu hiểu đạo lý viết thì phải vứt đi, không được đọc. Bởi vì những sách loại này nói không rõ lý, dùng lý lẽ không xác đáng, sẽ che khuất tai mắt, cản trở trí tuệ, phá hoại bản tính thiện lương và khí tiết, chí hướng của chúng ta, khiến chúng ta không rõ đúng sai, ngay vạy. Nhưng chỉ cần chúng ta không tự coi mình là đúng, không vứt bỏ bản thân, thế thì cảnh giới Thánh hiền có thể từng bước từng bước tuần tự đạt đến được.

Câu chuyện tham khảo:

Cuộc trò chuyện giữa chim gáy và cú mèo

Có một con chim gáy nhỏ nhởn nhơ trong bụi cây, đột nhiên nhìn thấy anh cú mèo vội vàng bay qua trước mặt, nó cảm thấy rất kỳ lạ: “Giờ này tại sao anh cú mèo lại bay ra hoạt động thế này?”

Thế là chim gáy bay lên phía trước hỏi: “Anh cú mèo ơi, anh đi vội vàng như thế này là đi đâu đấy?”

Cú mèo nhìn xem, thì ra là chim gáy, bèn dừng lại nói với chim gáy rằng: “Tôi dọn nhà, dọn nhà sang phía đông đây”.

“Tại sao?”

“Bởi vì mọi người đều ghét tiếng kêu của tôi, do đó đành phải dọn sang phía đông thôi”.

(Minh hoạ qua: veer.com)

“Nếu anh có thể thay đổi được tiếng kêu của anh thì dọn nhà có lẽ là biện pháp cũng khá tốt. Nếu anh không có cách nào thay đổi được tiếng kêu thì cho dù anh có dọn nhà sang phía đông thì họ vẫn cứ ghét tiếng kêu của anh, đúng không nào?”

Câu chuyện này cải biên từ sách “Thuyết uyển – Đàm tùng” của Lưu Hướng thời Đông Hán. Ý nghĩa chủ yếu là nếu chúng ta không thay đổi những hành vi không tốt của mình thì cho dù chúng ta có đi đến đâu cũng không được hoan nghênh. Mà những hành vi không tốt đều là tích lũy từ những cái nhỏ từng ngày từng tháng, hàng ngày nuôi dưỡng mà thành.

Bài học “Phép tắc người con” này nói cho chúng ta biết làm thế nào để nuôi dưỡng thành phương pháp đọc sách, viết chữ chính xác. Đọc sách, viết chữ là bắt đầu học tập đạo lý Thánh hiền, cũng là căn bản lập thân. Tuy ngày nay là thời đại điện tử, công cụ đọc sách, viết chữ đã thay đổi, nhưng chỉnh tề ngay ngắn, sạch sẽ, chuyên tâm chăm chú, có trật tự, suy nghĩ cẩn thận, phân biệt rõ ràng, có lợi cho thân và tâm vẫn là những nguyên tắc bất biến. Có khởi đầu tốt thì thành công cũng không cách xa chúng ta nữa.

(Minh hoạ: NTD.com)

Ghi nhớ những đạo lý làm người, làm việc mà “Phép tắc người con” đã dạy chúng ta, bắt đầu từ hiếu thuận mẹ cha, yêu thương anh chị em, nuôi dưỡng phẩm đức và thói quen sống tốt, phát huy tinh thần bác ái, cẩn thận truy cầu học vấn, thế thì con đường của Thánh hiền cũng không còn xa nữa.

Phụ chú

1. Nguyên văn Đệ tử quy

房室清　牆壁淨
几案潔　筆硯正
墨磨偏　心不端　
字不敬　心先病
列典籍　有定處　
讀看畢　還原處
雖有急　卷束齊　
有缺壞　就補之
非聖書　屏勿視　
蔽聰明　壞心志
勿自暴　勿自棄　
聖與賢　可循致

2. Âm Hán Việt

Phòng thất thanh, tường bích tịnh
Cơ án khiết, bút nghiễn chính
Mặc ma thiên, tâm bất đoan
Tự bất kính, tâm tiên bệnh
Liệt điển tịch, hữu định xứ
Đọc khán tất, hoàn nguyên xứ
Tuy hữu cấp, quyển thúc tề
Hữu khuyết hoại, tựu bổ chi
Phi thánh thư, bính vật thị
Tế thông minh, hoại tâm chí
Vật tự bạo, vật tự khí
Thánh dữ hiền, khả tuần trí.

3. Pinyin Hán ngữ

Fáng shì qīng，qiáng bì jìng
Jī àn jié，bǐ yàn zhèng
Mò mó piān，xīn bù duān
Zì bú jìng，xīn xiān bìng
Liè diǎn jí，yǒu dìng chù
Dú kàn bì，huán yuán chù
Suī yǒu jí，juàn shù qí
Yǒu quē huài，jiù bǔ zhī
Fēi shèng shū，bǐng wù shì
Bì cōng míng，huài xīn zhì
Wù zì bào，wù zì qì
Shèng yǔ xián，kě xún zhì.

4. Chú thích:

– Phòng thất: ở đây chỉ phòng đọc sách làm bài tập.
– Thanh: dọn dẹp chỉnh lý.
– Tịnh: sạch sẽ.
– Cơ (kỷ): bàn thấp hình chữ nhật.
– Khiết: sạch sẽ không vết bẩn.
– Bút: dụng cụ viết vẽ. Người xưa gọi bút, mực, nghiên, giấy là 4 báu vật văn phòng (văn phòng tứ bảo).
– Nghiễn: nghiên mực, dụng cụ mài mực.
– Chính: không nghiêng lệch.
– Mặc: mực, màu dùng để viết vẽ.
– Ma: mài.
– Thiên: nghiêng lệch, không ngay ngắn.
– Tâm: tim, một trong ngũ tạng. Người xưa cho rằng tâm là chủ của tư tưởng ý niệm, do đó có cách nói là tâm tưởng (tâm mong nghĩ), tâm tư (tâm suy nghĩ). Ở đây có nghĩa là ý niệm, suy nghĩ.
– Kính: thận trọng.
– Bệnh: tì vết, khiếm khuyết.
– Liệt: bày xếp, bày đặt.
– Điển: thư tịch quan trọng.
– Tịch: sách.
– Tất: kết thúc, xong.
– Hoàn: trả lại, để lại về chỗ cũ.
– Cấp: việc cấp bách.
– Quyển: chỉ thư tịch.
– Thúc: bó, buộc.
– Khuyết: khuyết thiếu.
– Hoại: tổn hại.
– Bổ: tu sửa, tu bổ.
– Thánh thư: Thánh là người hiểu biết rộng, hiểu thấu lý sự. Sách do người hiểu biết rộng, hiểu thấu lý sự viết gọi là Thánh thư (sách Thánh hiền).
– Bính: bài trừ, bỏ đi.
– Thị: xem.
– Tệ: che, gây chướng ngại.
– Thông minh: chỉ tai và mắt. Tai có thể nghe tiếng mà xét ý nghĩa, mắt có thể nhìn, xem xét rõ sự vật. Do đó cũng có nghĩa là trí tuệ, thông minh.
– Tâm chí: bản tính thiện lương và chí hướng tiết hạnh.
– Bạo: nghĩa là làm tổn hại.
– Khí: vứt bỏ, bỏ đi.
– Hiền: Người đa tài có thiện hạnh gọi là hiền, sau bậc Thánh giả.
– Tuần: tuần tự tiến dần.