Cuộc tấn công bất ngờ vào lãnh thổ Nga của lực lượng Ukraina đã làm chấn động cả thế giới. Dù chưa biết diễn biến tiếp theo sẽ ra sao, nhưng ít nhất việc này đã làm chậm bước tiến của chiến dịch mùa Hè mà Nga đang cố gắng thành công ở phía Đông Ukraina. Trong khi bầu cử tổng thống ở Mỹ đầy các biến số và ứng viên nào cũng có thể làm chủ Toà Bạch Ốc trong tương lai, thì việc Ukraina thể hiện mình trước để có quân bài tẩy tốt, theo chuyên gia là một chiến thuật thông minh.

Bước sang tháng 8, quân đội Nga tiếp tục tạo áp lực trên nhiều mặt trận ở miền Đông và miền Bắc Ukraina, đợt tấn công mùa hè đang đạt đến cao trào. Ngày 6/8, một lực lượng quân đội Ukraina bất ngờ từ tỉnh Sumy ở phía Bắc, vượt qua biên giới, tiến vào lãnh thổ Nga ở tỉnh Kursk. Sau hơn 2 năm chiến tranh Nga-Ukraina, đây là lần đầu tiên các lực lượng mặt đất của hai bên tấn công lãnh thổ của nhau, Ukraina đã liều lĩnh khai triển một đòn tấn công bất ngờ, tình hình chiến sự có thể sẽ diễn biến theo những cách không ngờ tới.

Sau đây là những nội dung chính trong bài phân tích tình hình chiến sự của chuyên gia các vấn đề thời sự Thẩm Châu (沈舟).

Lực lượng tấn công của Ukraina mạnh đến mức nào?

Ngày 6/8, quân đội Ukraina bắt đầu cuộc tấn công xuyên biên giới, chia làm hai mũi tấn công vào tỉnh Kursk của Nga, vì vùng này có hệ thống phòng thủ của Nga tương đối yếu, sức mạnh của cuộc tấn công bằng xe tăng của Ukraina đã được thể hiện rõ ràng.

Ngày 7/8, quân đội Ukraina tiến sâu khoảng 10km, phá vỡ ít nhất hai tuyến phòng thủ của Nga và một điểm tựa. Nga cho biết, trong một ngày, quân đội Ukraina đã chiếm 45km2 lãnh thổ bên trong tỉnh Kursk, với 11 điểm dân cư. Sau đó, quân đội Ukraina chiếm giữ trạm phân phối khí đốt Sudzha và bắt giữ hơn 40 lính Nga tại chốt kiểm soát Sudzha.

Nga đã điều động Trung đoàn 71 cơ giới hóa của người Chechnya đến tăng viện, nhưng đã bị quân đội Ukraina đánh tan, thiệt hại nặng nề. Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố đã phá hủy 16 xe thiết giáp Ukraina và ngăn chặn được cuộc tiến công của quân đội Ukraina.

Ngày 8/8, quân đội Ukraina vẫn tiếp tục tiến công nhanh chóng, tiến sâu vào lãnh thổ Nga tối đa 35 km. Thông tin từ các bên lại trở nên hỗn loạn. Ban đầu, họ nói rằng chỉ có một lực lượng nhỏ của Ukraina xâm nhập, gồm khoảng 1.000 người và vài chục xe thiết giáp; nhưng sau đó, lại có tin cho biết lực lượng Ukraina tiến công có đến 6 trung đoàn. Thực ra, Ukraina đã huy động bao nhiêu quân, vẫn chưa rõ ràng.

Ngày 9/8, thị trấn Sudzha đã bị quân đội Ukraina kiểm soát một phần, và 14 xe tải chở vật tư tiếp viện của Nga trên đường cao tốc đã bị quân đội Ukraina tiêu diệt.

Ngày 10/8, Nga tuyên bố đã ngăn chặn được sự tiến công tiếp tục của quân đội Ukraina; nhưng theo ông Thẩm Châu, có thể thực tế là quân đội Ukraina đang dựa vào các thị trấn và khu định cư mà họ đã chiếm được để xây dựng tuyến phòng thủ, và do đó đã làm chậm lại tốc độ tiến công. Lực lượng tổng thể của Ukraina không đủ, khó có thể điều động một đội quân tấn công lớn, họ cũng không muốn đơn độc xâm nhập sâu.

Theo ông Thẩm, dựa trên các phân tích tình báo từ các bên, lực lượng quân đội Ukraina xâm nhập vào lãnh thổ Nga có thể là 2 sư đoàn cơ giới và 1 sư đoàn đánh chiếm không quân. Mỗi sư đoàn của Ukraina khi đủ biên chế sẽ có khoảng 2.000 người. Hiện chưa thể xác nhận Ukraina đã điều động 3 sư đoàn đầy đủ hay chỉ một phần.

Ông Thẩm Châu cho biết, những chiếc xe bọc thép Bradley do Mỹ viện trợ và những chiếc xe bọc thép Puma do Đức viện trợ đã xuất hiện trên lãnh thổ Nga. Các đơn vị của Ukraina sử dụng những thiết bị này đều đã được NATO huấn luyện, và được xem là lực lượng tinh nhuệ.

Phản ứng vội vã của Matxcova

Ông Thẩm tổng hợp thông tin cho rằng, quân đội Nga đã không kịp phát hiện sự tập trung của quân đội Ukraina ở biên giới, nên không thể đưa ra phản ứng kịp thời. Bộ trưởng Quốc phòng mới của Nga, ông Andrey Belousov, cũng bị chỉ trích, với nhận định nội bộ rằng sau khi nhậm chức, ông đã không nhanh chóng loại bỏ những chỉ huy kém cỏi, và các mối quan hệ chạy chọt vẫn còn phổ biến trong quân đội.

Tổng thống Nga Putin đã họp bàn về tình hình ngày 7/8; Ban đầu Bộ Quốc phòng Nga điều động các lực lượng hiện có ở tỉnh Kursk và các lực lượng phía Bắc, nhưng không thể ngăn chặn được cuộc tấn công bất ngờ của Ukraina. Ngày 9 / 8, ông Putin lại họp bàn về các giải pháp. Có thông tin cho rằng quân đội Nga đang tập hợp tới 9 sư đoàn để viện trợ cho tỉnh Kursk.

Quân đội Nga buộc phải điều động các đơn vị từ tuyến đầu, một số đơn vị đang tấn công vào miền Bắc tỉnh Kharkiv của Ukraina đã bị yêu cầu nhanh chóng rút về phòng thủ; một số lực lượng triển khai ở Kherson, Zaporizhzhia, Donetsk và Luhansk của Ukraina cũng bị rút ra. Quân đội Nga còn huy động các lực lượng từ Quân khu Leningrad và Quân khu Matxcova.

Vào tháng 5/2024, quân đội Nga mở một mặt trận mới ở phía Bắc Ukraina, tập trung 50.000 quân xâm nhập qua biên giới và tiến về phía Nam, cố gắng đe dọa thành phố lớn thứ hai của Ukraina là Kharkiv, nhưng đã bị quân đội Ukraina ngăn chặn, Nga ít nhất cũng bị thiệt hại 20.000 người, nhưng họ vẫn không ngừng tăng quân. Hiện nay, các lực lượng Nga tấn công khu vực Kharkiv buộc phải rút về phòng thủ, áp lực lên Ukraina sẽ giảm đáng kể.

Những đơn vị mạnh nhất của quân đội Nga hầu hết đều được khai triển ở tuyến đầu, điều động những lực lượng này về phòng ngự cho thấy Matxcova rất lo ngại trước cuộc tấn công bất ngờ của quân đội Ukraina. Về mặt chính trị, đây là đòn chí mạng đối với Điện Kremlin, bởi Matxcova phải ưu tiên bảo vệ lãnh thổ của chính mình trước, sau đó mới nghĩ đến việc chiếm thêm lãnh thổ Ukraina.

Đây là lần đầu tiên Ukraina tấn công vào lãnh thổ Nga, nhưng Matxcova vẫn không định chính thức tuyên bố tình trạng chiến tranh, chỉ gọi đó là “chiến dịch chống khủng bố”, Điện Kremlin cố gắng làm giảm bớt những tác động chính trị tiêu cực. Ưu tiên hàng đầu của Matxcova là nhanh chóng đẩy lui quân đội Ukraina khỏi lãnh thổ Nga, và điều động những lực lượng đang chiến đấu từ các mặt trận về, gần như là không còn lựa chọn nào khác. Đây cũng chính là một trong những mục tiêu của cuộc tấn công bất ngờ của Ukraina. 

Tác dụng của cuộc tấn công bất ngờ

Hành động tấn công bất ngờ của quân đội Ukraina đã phát huy tác dụng tức thì, buộc quân đội Nga phải điều chỉnh để ứng phó. Nếu Nga rút thêm các lực lượng từ mặt trận phía Đông Ukraina, toàn bộ chiến dịch tấn công mùa hè sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Trong những tháng gần đây, quân đội Nga vẫn duy trì các cuộc tấn công quyết liệt, tiêu hao lớn ở Đông Ukraina, và từng bước tiến lên. Nga tuyên bố rằng, kể từ giữa tháng 6, họ đã chiếm thêm 420 km2 lãnh thổ Ukraina; nhưng thực tế chỉ chiếm được khoảng 290 km2.

Theo đánh giá của Bộ Quốc phòng Anh, vào tháng 6 và tháng 7, tỷ lệ thương vong trung bình của Nga là 1.262 người/ngày, so với tháng 5 là 1.140 người/ngày. Chiến dịch tấn công mùa hè của Nga đang đạt đến cao trào, sẵn sàng chấp nhận thiệt hại lớn hơn so với Ukraina để duy trì đà tấn công mạnh mẽ, buộc Ukraina phải từng bước rút lui.

Ukraina liên tục nhấn mạnh rằng, do sự hỗ trợ từ phương Tây đến chậm, các lực lượng ở tuyến đầu thiếu thiết bị để chống lại kẻ địch; đồng thời, sự thiếu hụt lực lượng cũng là một yếu điểm lớn khác của Ukraina. Matxcova quyết tâm chèn ép Kyiv, khi đạt đến một điểm nguy hiểm nhất định, tuyến phòng thủ của Ukraina có thể sẽ sụp đổ từng phần, dẫn đến sụp đổ toàn bộ tuyến. Nga còn mở một mặt trận mới từ phía Bắc, hướng về Kharkiv, làm cho lực lượng Ukraina càng thêm khó khăn.

Mặc dù Ukraina liên tục sử dụng máy bay không người lái, tên lửa để tấn công các mục tiêu ở phía sau tiền tuyến của Nga như sân bay, kho đạn dược, nhà máy lọc dầu, nhưng điều này không làm suy giảm được cuộc tấn công tổng hợp của Nga.

Theo chuyên gia Thẩm Châu, Kyiv cần phải tránh mô hình chiến tranh tiêu hao bị động, thay vào đó, cần nỗ lực làm thay đổi cục diện, vì vậy họ đã chọn phương án tấn công bất ngờ vào lãnh thổ Nga. Thay vì giữ các lực lượng tinh nhuệ dự bị cho một chiến dịch phản công, tốt hơn là nên liều lĩnh. Tùy chọn quân sự này đã tồn tại từ trước, chỉ cần cân nhắc thêm những tác động chính trị, đặc biệt là xem liệu Mỹ và các nước NATO có ủng hộ hay không.

Sau khi đòn tấn công bất ngờ xảy ra, người phát ngôn Toà Bạch Ốc và Ngũ Giác Đài đã rõ ràng bày tỏ sự ủng hộ của chính quyền ông Biden đối với động thái mới nhất của Ukraina. Ngày 9/8, Mỹ công bố gói viện trợ quân sự 125 triệu USD mới cho Ukraina, bao gồm đạn pháo, tên lửa Stinger, tên lửa chống tăng Javelin, radar đa năng, phương tiện đa năng và đạn cho các loại vũ khí nhỏ. Các nước NATO khác cũng không bày tỏ bất cứ phản đối nào, đây có lẽ là điều kiện tiên quyết để Ukraina có thể thực hiện đòn bất ngờ.

Nếu các lực lượng Ukraina xâm nhập vào Nga có thể giữ vững được vị trí, chịu đựng được đợt tăng viện thứ nhất và thứ hai của Nga, sẽ buộc quân đội Nga phải rút thêm các lực lượng từ tuyến đầu về phòng thủ, làm giảm cường độ của chiến dịch tấn công mùa hè. Theo đó, khả năng Ukraina giữ vững được mặt trận phía Đông sẽ tăng lên đáng kể. Nếu quân đội Ukraina làm được tốt hơn, thậm chí có cơ hội chơi một nước cờ hay hơn, nó có thể kích hoạt lại toàn bộ cục diện chiến trường.

Cơ quan tình báo Ukraina đánh giá, khả năng tấn công của quân đội Nga sẽ đạt đỉnh điểm trong vòng một đến một tháng rưỡi tới. Từ ngày 29 đến 30/7, Nga đã thực hiện 5 cuộc tấn công quy mô lớn bằng xe tăng trên mặt trận Donetsk. Ngày 29/7, Nga đã huy động 10 xe tăng, 47 xe bọc thép, 10 xe mô tô và 1 xe địa hình, cố gắng xung phong vào tuyến phòng thủ của Ukraina, nhưng Ukraina cho biết tiêu diệt 8 xe tăng, 12 xe bọc thép, 9 xe mô tô và 1 xe địa hình của họ.

Nga đang gấp rút, hy vọng sớm đạt được đột phá quan trọng trên mặt trận Đông Ukraina, không tiếc thử nghiệm các cuộc tấn công bằng xe tăng quy mô lớn. Nga cũng tiếp tục sử dụng bom dẫn đường ném từ trên không, và tấn công các tuyến phòng thủ Ukraina bằng máy bay không người lái. Hiện Nga đã khai triển 520.000 quân tại Ukraina, và dự kiến đến cuối năm 2024 sẽ tăng lên tổng cộng 690.000 quân.

Việc Ukraina tiến hành các cuộc tấn công vào Nga nhằm thu hút càng nhiều quân đội Nga về phía sau tiền tuyến để phòng thủ, đã làm rối loạn viêc khai triển của lực lượng Nga ở tuyến đầu, bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ chiến lược là giữ vững toàn bộ tuyến phòng thủ vào năm 2024. Tuy nhiên, khi Nga điều thêm lực lượng, những lực lượng đặc biệt của Ukraina sẽ phải đối mặt với một kẻ địch gấp nhiều lần, nguy cơ bị tiêu diệt cũng tăng lên.

Có thể rằng lực lượng này đã sẵn sàng hy sinh chính bản thân, quyết tâm kéo dài thời gian chiến đấu tiêu hao với quân đội Nga càng lâu càng tốt, để từ đó làm thay đổi cục diện toàn bộ chiến trường. Nếu Kyiv ra lệnh cho họ phòng ngự tại chỗ, chắc chắn sẽ là một trận chiến máu lửa; nhưng vì cục diện chung, Kyiv có thể không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phải đưa ra quyết định tàn khốc.

Nếu muốn giảm thiểu thương vong tối đa, lực lượng đột kích này của Ukraina có thể chọn rút lui khi đã giáng đòn vào một vài đợt tấn công của Nga. Khi phát hiện có nguy cơ bị cắt đường lui, bị bao vây, nhóm quân Ukraina này hoàn toàn có thể rút khỏi vị trí, về lãnh thổ Ukraina. Nhưng như vậy, một số lực lượng Nga có thể ở lại xây dựng tuyến phòng thủ, số còn lại có thể lại quay trở lại mặt trận.

Quân đội Ukraina có thể lựa chọn tấn công từ nhiều điểm khác nhau, giống như chiến thuật họ đã sử dụng; nhưng Nga chắc chắn sẽ duy trì cảnh giác, và có thể lựa chọn tiến quân vào vùng Sumy của Ukraina, mở ra một mặt trận tiêu hao mới.

Bất kể Kyiv điều thêm lực lượng đến hỗ trợ trong lãnh thổ Nga, hoặc khai triển các đơn vị ở gần biên giới Sumy để chống lại quân Nga, đều có nghĩa là kéo dài thêm chiến tuyến. Hành động đột kích của Ukraina đã mở ra một mặt trận mới, chỉ là lần này mặt trận mới lại ở bên trong lãnh thổ Nga.

Khi Ukraina cố thủ tại các khu định cư ở Nga, họ sẽ không được sự ủng hộ của dân chúng Nga, trái lại còn có thể đối mặt với những tình huống bất lợi; liệu đường tiếp tế có thông suốt cũng là một dấu hỏi lớn. Liệu Kyiv có thể điều động thêm lực lượng để luân phiên tham chiến, điều này phụ thuộc vào mức độ sẵn sàng trả giá cao, và còn tùy thuộc vào tình hình dự trữ lực lượng hiện tại. Nếu để tối đa hóa hiệu quả của cuộc tấn công bất ngờ, Kyiv thậm chí có thể sẵn sàng khai triển những chiến đấu cơ F-16 mới tiếp nhận.

Kết luận

Bất kể ông Biden có từ bỏ tái tranh cử hay không, Kyiv trong tương lai sẽ phải đối mặt với Tổng thống Mỹ mới rất khó dự đoán, và cần phải chứng minh mình trên chiến trường trước; điều này cũng là cần thiết để có được những quân bài đàm phán tốt hơn. 

Nga đang gấp rút tiến hành chiến dịch tấn công mùa hè, Kyiv đã chọn sử dụng lực lượng tinh nhuệ dự bị cho phản công sớm, hy vọng tung ra đòn bất ngờ và thay đổi cục diện, nhưng rủi ro cũng không nhỏ.

Những lực lượng Nga đến tiếp viện cũng đối mặt với vấn đề, giờ đây pháo binh và máy bay của họ đang nhắm vào những khu định cư mà lực lượng Ukraina chiếm đóng, liệu họ có phải “bừa bãi” ném bom vào khu dân cư và cơ sở hạ tầng của người dân Nga không?

Mặt trận mới mang lại những thách thức mới cho cả hai bên, làm thế nào để tránh được những điểm yếu của mình, đồng thời lợi dụng được điểm yếu của đối phương, tạo ra các cơ hội có lợi hơn cho mình, đây đều là những biến số. Các quân đội trên thế giới hẳn đều đang theo dõi sát sao số phận của lực lượng đặc biệt này của Ukraina, cũng đang quan sát những thay đổi có thể xảy ra trên chiến trường.