Trong cuộc sống hàng ngày, chữ Phúc (còn gọi là Phước) được coi là biểu trưng của sự may mắn, vui vẻ, sung sướng và hạnh phúc. Người xưa coi chữ Phúc là chữ Thánh Hiền, chữ của Thần, có nội hàm rất uyên thâm.
Tiếp theo phần 1.
Phúc là kết quả của Đức
Chuyện kể rằng: Sau khi lên ngôi, Nguyễn Phúc Ánh là vua Gia Long đã ban thưởng công lao cho cận thần. Ngài dành ưu đãi nhất cho một tướng vào sinh ra tử với mình. Cho anh ta yêu cầu bất cứ sở ước gì. Vị ấy nói: “Tâu Hoàng Thượng, hạ thần chỉ xin chữ Phúc thôi!” Vua buồn rầu, mỉm cười nói: “Tiền bạc và chức tước là quyền của ta. Còn Phúc thì chỉ có Trời mới có quyền ấy. Dòng họ nhà ta cũng chỉ nhờ chữ ấy mà vinh hiển. Không biết còn cháu ta có giữ được Đức lâu dài mà hưởng Phúc gia tộc?”
Như vậy, Phúc là kết quả. Cái làm cho nó xanh tươi, ra hoa đơm trái lại là Đức. Kết cấu ngôn ngữ phụ – chính của người Tàu khẳng định chữ Đức chính là quan trọng để có Phúc. Hãy tích Đức, còn nhiều quá rồi thì lo mà Thủ Đức. Đây không khuyên các bạn lên chơi quận Thủ Đức, lang thang trong Suối Tiên rồi bái lạy cái cây đa cổ thụ thắt toàn những dải lụa đỏ cầu đủ thứ Danh, Lợi, Tình rồi đêm ngày phập phù may rủi. Mà khuyên là lo giữ cái Đức, “thu”̉ ở đây là cố thủ, giữ lấy. Ai xin tiền, xin bạc mình cho. Đừng cho Đức. Mất Đức là Nghiệp đến, là Tội vào, là thần Phúc ba chân 4 cẳng chạy ra khỏi nhà… Nhớ đấy, thờ hằng ngày chữ Đức! Ăn ở cho có Đức, mọi may mắn Phước lành sẽ hành quân đóng chật nhà mình. Thần ở khắp nhà Mãn Phúc Đường! Khi nói Phúc Đức trong tư duy người xưa, Đức là ông cố nội, còn Phúc chỉ là cháu chắt chạy le te chờ sai vặt thôi.
Hãy nhìn bên phải. Chữ Phúc đồng âm này có tách ra thành 3 chữ :Nhất, tiếp là Khẩu cuối là Điền Có người giải thích: “nhất khẩu” là 1 người. Chữ Điền với người xưa chính là gia sản của cải, giàu có; giai cấp thượng lưu, có của ăn của để; có mọi thứ tiện nghi… Suy ra, vợ chồng giàu có với 1 đứa con thì đó là Phúc..
Ông anh mình, giám đốc một công ty làm đường nói thế này: Biết thế này có 1 đứa thôi chú à… Cứ mỗi sáng lé mắt trông sang thấy chăn mền là tim đập bình thường. Thấy giường ông con trống trơn là “tim ta ơi, hãy cất cao tiếng hát”. Sang phòng bên thấy chiến trường game vẫn đì đùng trên màn hình và ông con khác, nằm co ro như lính bị thương trong công sự là khó nói ra lời. Tiếng hát thành lời than thành rên rỉ. Mở phòng khác thấy bé út ôm búp bê đang giữ nụ cười hàm tiếu với hơi thở khẽ khàng như gió nhẹ thì thở phào lẩm nhẩm: “Ôi, đại Phúc… “.
Cách giải này chắc động chạm tới nhiều người có nhiều hoàng thái tử, xích công chúa (xích: màu đỏ).
Thế thì thế này, Nhất Khẩu nghĩa là toàn thể gia đình, Điền nghĩa là giàu có, dư giả. Suy ra, nhờ kính sợ Thần Linh, và nhờ “Đức lưu phương” từ Tổ Tiên được con cháu phát huy, nên cả nhà bao nhiêu nhân khẩu đều dồi dào bạc vàng, châu báu. Như vậy, Phúc có quan hệ rất biện chứng giữa đạo đức, tinh thần và vật chất của cải.
Hãy nhìn bên phải. Và nhìn từ dưới lên trên. Đó là Điền, rồi Khẩu và Nhất. Đây là cái nhìn từ gần tới xa. Bắt đầu còn thấy 4 ô vuông. “Nơi thì cuốc bẫm, nơi thì cày sâu“. Nơi thì lúa chín, nơi thì bắp râu. Nhìn xa và rộng thì cánh đồng chỉ còn thấy 4 đường viền như chữ Khẩu khổng lồ. Nhìn xa hơn nữa, ruộng đồng chỉ còn đường chân trời hình chữ Nhất. Suy ra, nhờ thờ cúng và tin tưởng Thần Phật mà ruộng đất cò bay thẳng cánh… Thật giàu. Những người này có thể sánh ngang với bá tước nhà văn Nga Lep Tonx-tôi có điền trang và những khu rừng hàng ngàn ha.
Biết tin, kính Thần Phật, biết sống có Đạo Đức thì Phúc đẳng hà sa
Nói tóm lại: Phúc là điều tốt lành do biết tin, biết, kính, biết sống đạo đức theo tiêu chuẩn mà Thần Phật đặc định. Như vậy, Phúc là thuận lợi. Trên thuận dưới; trong thuận ngoài; trời đất, vua tôi, cha mẹ và con cái; tinh thần và vật chất đều hài hòa, đều thuận. Trái với Thuận là trắc trở trục trặc, làm cái gì cũng có con kỳ đà, nghĩ cái gì cũng là gà mắc tóc…
Chữ Phúc có biểu tượng con Dơi. Nếu bạn lấy chữ Trùng (côn trùng) thay chữ bên trái thì ta đọc là Phúc. Nhưng nghĩa của nó là con Dơi. Dựa vào mặt chữ bên phải giống và đọc âm Phúc y hệt nên Dơi là biểu tượng của Phúc. Điều này trái ngược văn hóa phương Tây coi Dơi là ma, là ác quỷ. Sa-tan thường xuất hiện là con Rồng đỏ, nhưng phần lớn nó được vẽ là con Dơi khổng lồ đen thui, bay liệng, đập cánh như bão tố trong trong đêm đen.. Nhà nào nuôi hoặc treo 2 con Dơi thì gọi là Trùng Phúc Lâm Môn.
Nhà ngoại mình ngày xưa có một cái nhà kho nhỏ giữa vườn. Nơi ấy thường cất cất các đồ cúng tế, các loại đồ cổ, đồ gia bảo bằng đồng hoặc sứ. Ông ngoại thường ngồi trong ấy đọc hoặc viết chữ Thánh hiền. Xung quanh nhà toàn hoa. Dưới gầm toàn trồng cây Diếp Cá. Trên góc tường là bầy Dơi làm tổ. Ban ngày vào ngắm những con dơi lớn nhỏ treo từng chùm thân thiện trông thật thích mắt. Buổi tối, ngồi học bài bên chấm đèn dầu Hoa Kỳ, hưởng gió nồm và đàn dơi bay liệng như muốn va vào đầu để bắt muỗi.. Những ấn tượng tuổi thơ không dễ lũ học trò giờ có được…
Con người vốn tham. Chưa tích được bao lăm chữ Đức nhưng hay viết và treo hình ảnh 5 con Dơi trước cửa nhà gọi là: Ngũ Phúc Lâm Môn. Đó là: sống thọ, giàu có, bình an không gặp rắc rối trả Nghiệp nhân gian, Đức tốt và chết thanh thản như giấc ngủ dài… Có người thì cho 5 Phúc là: Phú, Quý, Thọ, Khang, Ninh.
Muốn có Đức để gặt hái Phúc thì cha ông mình thường khuyên nên theo những Đấng Thánh Hiền hoặc theo Chính Giáo. Đạo Nho giảng: Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín. Đạo Phật giảng Ngũ Giới: sát sanh, trộm cướp, tà dâm, nghiện ngập, và đặc biệt là cái miệng. Gọi nôm na là cái mồm – oanh vàng ngân nga, xấu xa cũng nó. Tu khẩu là khó nhất (nói dối, nói đòn xóc 2 đầu, nói tục tĩu, nói chuyện bé xé chuyện to..). Bạn nào có điều kiện thì tham khảo: Mười điều răn của Chúa…
Ở Việt Nam, chữ Phúc còn được đọc thành Phước. Có 2 giải thích: Nguyễn Huệ có tên giả là Phúc, mọi chữ Phúc đều phải biến âm thành Phú. Rõ nhất là 1883, Ưng Đăng lên ngôi lấy niên hiệu Kiến Phúc. Để tránh kỵ húy bởi dòng họ Nguyễn Phúc và sự kiện 1883 nên Phúc đọc chệch thành Phước.
Người Hoa hay treo chữ Phúc ngược. Có 2 câu chuyện liên quan đến tích này:
Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương vi hành dịp Tết. Vua gặp một đám đông trai tráng đang có những hành vi khả ố với một bức tranh vẽ người đàn bà xấu xí, bàn chân to, tay ôm quả dưa hấu. Đó là hoàng hậu. Vua sai lính theo dõi đến tận nhà và viết chữ Phúc đánh dấu. Khi quân lính tróc nã những người phạm tội thì thấy nhà nào cũng có chữ Phúc Ngược. Thì ra, hoàng hậu nửa đêm đã sai người làm điều ấy cứu muôn dân. Quả là bà đã làm Phúc, đã cứu một tai họa của ông vua thích tru di đến 9 tộc chứ không phải 3 tộc. Cũng cần lưu ý người xưa coi phụ nữ bàn chân to là xấu xí, thô lậu. Họ thường bó chân để có gót son 3 tấc. Người xưa cho hành động bổ đôi quả dưa mà vục đầu vào ăn là hạng tiểu nhân vô lại… Sỉ nhục vậy mà hoàng hậu tha thứ, thật là Nhân Từ vậy. Bổ quả dưa làm 2 được viết là Phúc Qua. Đây chính là 2 chữ Phúc được viết liên tục. Nghĩa là bổ ra… Chắc Chu Nguyên Chương nghĩ rằng: Tụi mày muốn bổ thì tao sẽ bổ đầu tụi mày. Đây là lý do ông ta viết chữ Phúc mà không phải là chữ nào khác…
Câu chuyện nữa được lưu truyền là thời nhà Thanh. Sáng 30 một người lính được giao treo chữ Phúc ở phủ Thái Tử. Anh ta treo ngược và bị hỏi tội. Viên quan nhân từ biết Thái Tử đang nung nấu từng ngày để lên làm vua. Ông ta nói rằng: Chữ Phúc đảo nghĩa là Phúc Đáo. Điềm lành đang đến. Thái Tử đã cho người lính 30 lạng bạc và mọi người trực đêm ấy đều được thưởng…
Có thuyết cho rằng, thuở đó, có con thú luôn ăn thịt trẻ con. Người ta vẽ tranh nữ thần Phúc, con thú không dám tới. Bức tranh này qua nhiều đời nó đã cố định lại thành con chữ ngày nay…
Trong truyện Kiều của Nguyễn Du, có nhiều câu thơ nói đến chữ Phúc:
“Kiếp tu xưa ví chưa dày
Phúc nào nhắc được giá này cho ngang”
“Sư rằng Phúc Họa đạo Trời
Cội nguồn cũng bởi lòng người mà ra”
“Một nhà Phúc Lộc gồm hai
Nghìn năm dằng dặc, quan giai lần lần”
“Trách vì Phúc bạc, xứng đâu má đào”
“Từ đây Phúc đẳng hà sa vô cùng”
La Vinh
Tiểu mục Văn thơ là bức ký họa thơ ca, tản văn, âm nhạc mà chuyên mục Văn hóa Thời báo Đại Kỷ Nguyên muốn dành tặng cho độc giả, để tìm về với nơi thuần khiết sâu thẳm nhất của chính mình, như một nốt lặng trầm quý giá trong bản nhạc cuộc sống thường nhật ồn ào, sôi động.
Xem thêm: