Những người đang có ý định phạm tội hãy dè chừng: vi khuẩn có ở khắp mọi nơi. Một nghiên cứu sơ bộ trong phạm vi nhỏ đã cho thấy các vi khuẩn trên đồ dùng cá nhân như giày dép và điện thoại di động thực ra là một cách hữu dụng để lần theo vị trí một người và giúp ích trong công tác điều tra pháp y.
Các vi sinh vật như vi khuẩn thường có kích cỡ nhỏ, khá đa dạng, và là đặc trưng của môi trường, sinh vật, hay cá nhân nhất định. Đây cũng là tính chất giúp chúng trở thành một công cụ pháp y tuyệt vời. Trên thực tế, giống với ADN và dấu vân tay, một nghi phạm có thể bỏ lại đằng sau các vi khuẩn trên hiện trường gây án hay trên cơ thể nạn nhân một cách không tự biết, cung cấp các thông tin hữu ích cho các nhà khoa học pháp y về danh tính hoặc nguồn gốc của nghi phạm.
Một ngày nào đó, các dấu tích vi khuẩn như vậy của cá nhân có thể đóng vai trò quan trọng ngang hàng với ADN hay dấu vân tay, tuy rằng sẽ cần tiến hành thêm rất nhiều nghiên cứu để đạt đến bước đó.
Thời đại vi khuẩn
Các sách sinh học thường tuyên bố rằng chúng ta đang sống trong “thời đại động vật có vú”, theo sau “thời đại khủng long” và “thời đại vi khuẩn”. Nhưng, có nhiều các chủng loại vi khuẩn hơn so với các chủng loại động vật có vú. Nhìn vào những con số này cùng với sự phân bổ và khả năng thích ứng của các chủng loài, dường như chúng ta vẫn đang sinh sống trong thời đại vi khuẩn.
Vi khuẩn là loài sinh vật phong phú và có đặc tính đa dạng di truyền cao nhất mà chúng ta biết. Những vi sinh vật này tràn ngập trong môi trường xung quanh, bao gồm rất nhiều khu vực cực hạn như các sông băng ở vĩ độ cao, khu vực vùng cực, hay tại các miệng phun thủy nhiệt cực đại. Ngoài ra, vi khuẩn cũng hiện diện ở các khu vực khác nhau trên cơ thể người và động vật, đặc biệt ở da, miệng, và hệ thống dạ dày-ruột. Các vùng cơ thể này là nơi trú ngụ của các nhóm vi khuẩn đa dạng và các vi sinh vật khác với khả năng biến đổi theo tình trạng sức khỏe và tuổi thọ của vật chủ.
Một vài nghiên cứu đã được tiến hành với mục đích miêu tả quần thể sinh vật trên người, tức là tập hợp các vi khuẩn có liên hệ với chúng ta, đồng thời cũng để xác nhận khả năng sử dụng dấu tích vi khuẩn trong chuyên ngành điều tra, để vào thời điểm cuối quy trình pháp lý, có thể được đưa ra làm bằng chứng hợp pháp trước tòa.
Hiện nay không chỉ nhân tố khuôn mẫu và độ hao mòn nhất định của giày dép có thể giúp xác định nghi phạm, mà các vi khuẩn gắn trên chúng cũng có thể có tác dụng tương tự. (Ảnh: ddolak/iStock)
Khi đến hiện trường gây án, thông thường nghi phạm sẽ phải đi bộ. Đây là điểm khởi nguồn của nghiên cứu, giúp xác định khả năng lần theo dấu vết gốc của các đối tượng dựa trên quần thể vi khuẩn rơi ra từ giày dép của họ.
Nhóm nghiên cứu sẽ quan sát giày dép của 89 đối tượng được lựa chọn ngẫu nhiên từ những người tham dự tại ba hội thảo khoa học khác nhau ở Mỹ. Họ cho rằng các đôi giày dép có thể được chia thành 3 nhóm khác nhau dựa trên vị trí địa lý của các buổi hội thảo. Lý do là các đôi giày dép di chuyển trên các bề mặt khác nhau sẽ biểu lộ các dấu tích vi khuẩn đặc thù, bên cạnh các “quần thể sinh vật cốt lõi” của mỗi từng đối tượng thử nghiệm. Hiển nhiên đây là một việc hữu ích đối với nhóm pháp y vì nó tiết lộ dấu tích sinh học của người chủ sở hữu đôi giày cũng như cho thấy địa điểm họ đã đi qua trước khi lấy mẫu vi khuẩn.
Nhóm nghiên cứu cũng cho thấy một trong những vật dụng phổ biến nhất trong đời sống hàng ngày của chúng ta – chiếc điện thoại di động, cũng có thể được áp dụng phương pháp này. Họ đã chứng minh được rằng khuôn mẫu của các vi khuẩn tìm thấy trên điện thoại cũng khá đặc thù. Cũng có sự khác biệt giữa mặt sau và mặt trước vì mặt sau tiếp xúc chủ yếu với bàn tay trong khi mặt trước tiếp xúc với khuôn mặt, đặc biệt với miệng người dùng. Các nghiên cứu trước đây cũng ủng hộ những quan sát này khi chúng cho thấy các quần thể vi khuẩn khác nhau là xuất phát từ các bộ phận cơ thể khác nhau, và dấu tích sinh học của mỗi cá nhân là đặc thù.
Các rào cản cần vượt qua
Tuy nhiên, các tác giả cũng chỉ ra một số khó khăn khi tiến hành nghiên cứu. Vi khuẩn trên bàn chân chúng ta sẽ thay đổi trong ngày, khiến việc xác định vị trí từng đi qua trở nên khó khăn nếu chúng ta đi lại rất nhiều. Tương tự, quần thể vi khuẩn trên một số mặt sàn nhất định cũng sẽ biến đổi nếu có rất nhiều người bước lên đó.
Lập bản đồ các loài côn trùng ăn xác chết. (Ảnh: Danielle peña/Flickr, CC BY-SA 2.0)
Nhưng quần thể sinh học có thể có các ứng dụng khác trong lĩnh vực pháp y ngoài việc xác định nghi phạm. Trong một vài năm vừa qua, rất nhiều công trình đã được tiến hành với mục đích xác định thời gian từ khi nạn nhân tử vong dựa trên sự thay đổi của quần thế sinh học trên thi thể đang phân hủy. Ý tưởng đằng sau phương pháp này là được dựa trên điều đã được biết và áp dụng trong một phân nhánh khác của ngành khoa học pháp y: côn trùng học pháp y.
Côn trùng, vốn sẽ xâm chiếm thi thể thành từng đợt nhất định, đang được sử dụng trong lĩnh vực này để cung cấp các câu trả lời cho một trong những câu hỏi quan trọng nhất của vụ án: Vụ việc xảy ra khi nào? Nguyên nhân là do côn trùng sẽ xâm chiếm thi thể thành từng đợt có thể dự đoán, nên việc nghiên cứu về các thi thể sẽ cho chúng ta biết về khoảng thời gian tối thiểu từ khi án mạng xảy ra.
Nghiên cứu trong phạm vi nhỏ này có ý nghĩa quan trọng nhưng sẽ không được nhìn nhận là một cuộc cách mạng trong giới pháp y. Đây chỉ đơn giản là sự mở rộng “nguyên tắc trao đổi của Locard, một trong những nền tàng vững chắc nhất của ngành khoa học pháp y, đến mức độ vi khuẩn: ‘Mỗi sự tiếp xúc đều để lại một dấu vết’”. Cần tiến hành thêm nhiều nghiên cứu để xác định ứng dụng thực tiễn của nó trong tương lai. Bước đầu tiên là mở rộng phạm vi thí nghiệm sang nhiều đối tượng.
Tác giả: Stefano Vanin, University of Huddersfield
Đọc bản gốc ở đây.
Quý Khải biên dịch