Tết đến xuân sang, nhà nhà cùng nhau sắm đồ đón Tết, ai cũng mong chờ một năm mới sum vầy, hạnh phúc và thịnh vượng. Một trong những thứ không thể thiếu đối với mỗi gia đình trên bàn thờ tổ tiên đó là mâm ngũ quả mà từ xưa tới nay đã đi vào tiềm thức mỗi người về uống nước nhớ nguồn, về lòng tôn kính thế hệ đi trước.
Ý nghĩa của mâm ngũ quả
Thông thường, tùy theo đặc điểm tự nhiên, phong tục tập quán hay quan niệm của mỗi vùng riêng biệt mà người dân chọn các loại quả mang ý nghĩa khác nhau cho mâm ngũ quả ngày Tết. Theo văn hóa Đông phương, mâm ngũ quả phải có 5 loại quả với 5 màu sắc khác nhau, ở Việt Nam cũng vậy.
Mâm ngũ quả sẽ có 5 loại quả với 5 màu sắc khác nhau, tượng trưng cho quy luật đất trời theo ngũ hành Kim (màu trắng), Mộc (màu xanh), Thủy (màu đen), Hỏa (màu đỏ), Thổ (màu vàng). Bên cạnh đó, “ngũ” còn tượng trưng những ước nguyện của gia chủ về một cuộc sống sung túc, viên mãn: Phúc (may mắn); Quý (Giàu có), Thọ (sống lâu), Khang (khỏe mạnh), Ninh (bình an).
Mâm ngũ quả thường gồm 5 loại trái cây
Tùy theo từng vùng miền với những đặc trưng về khí hậu, sản vật và các quan niệm riêng mà người ta chọn các loài trái cây phù hợp để bày mâm ngũ quả. Có thể kể đến một vài những hoa trái tiêu biểu:
Chuối: Tượng trưng cho con cháu sum vầy, quây quần, đầm ấm, hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.
Phật thủ: Bàn tay Phật che chở cho gia đình.
Bưởi: Mong muốn an khang, thịnh vượng.
Quả lê hoặc dưa lê: Tượng trưng cho sự thành đạt, thăng tiến.
Cam, quýt: Tượng trưng cho sự thành đạt
Lê: Vị ngọt thanh, ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
Lựu: Nhiều hạt, tượng trưng cho con đàn cháu đống.
Đào: Thể hiện sự thăng tiến.
Táo: Phú quý, giàu sang.
Thanh long: Rồng, mây hội tụ, thể hiện sự phát tài phát lộc.
Dưa hấu: Căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.
Quả trứng gà: Lộc trời cho.
Sung: Sung mãn, sức khỏe và tiền bạc.
Đu đủ: Thịnh vượng, đủ đầy.
Xoài (phát âm giống ‘xài’): cầu mong cho việc tiêu xài đủ đầy.
Ba vùng Đất Việt 3 kiểu mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả miền Bắc thường có 5 loại: Chuối, bưởi, đào, hồng, quýt (hoặc quất)
Cách trình bày truyền thống là: Chuối nằm dưới cùng, có nhiệm vụ đỡ tất cả các loại quả bên dưới. Chính giữa là quả bưởi hoặc phật thủ màu vàng. Các loại quả bày xung quanh và những chỗ trống còn lại cài xen kẽ quýt vàng hoặc quất, táo xanh hay quả ớt chín đỏ.
Mâm ngũ quả giờ đây không phải chỉ có ngũ quả nữa mà giờ đã thành bát quả, cửu quả hay thập quả do trái cây càng ngày càng đa dạng. Nhưng theo truyền thống, cái tên “mâm ngũ quả” vẫn được giữ nguyên.
Mâm ngũ quả Miền Trung:
Miền Trung có thời tiết khắc nghiệt, thường chịu ảnh hưởng của thiên tai do đó người dân không đặt nặng việc phải có một mâm ngũ quả cầu kỳ. Họ bày biện những loại quả thường có, miễn là thành tâm đối với tổ tiên.
Các loại hoa quả thường thấy là: Thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt…
Mâm ngũ quả miền Nam không có nải chuối xanh như miền Bắc, vì tên của nó có âm giống “chúi” thể hiện sự khốn khó. Cũng như “quýt làm cam chịu” hay “lê lết, dễ đổ bể” nên người Nam cũng không sử dụng quả cam, lê táo trong mâm ngũ quả.
Mâm ngũ quả bày biện theo mong muốn “cầu sung vừa đủ xài”, mong một năm mới sung túc, đủ đầy, tương ứng 5 loại quả: mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài.
Văn hóa Đông phương luôn kính thờ ông bà tiên tổ, mâm ngũ quả mỗi dịp Tết đến là một phần cho sự hiếu đạo ấy. Ngoài ra con người Việt Nam luôn tín ngưỡng Thần Phật, luôn luôn coi trọng Đất Trời, nên đều hết lòng tôn kính dâng lên các Ngài những trái cây ngọt ngào, thơm ngon. Đây là một nét văn hóa mang cả tính thẩm mỹ của con người được gìn giữ và lưu truyền.
Nguyệt Hà (tổng hợp)
Video xem thêm: Tết xa xứ của người con Việt trên đất Nhật