Mỗi dịp Tết Trung thu đến, mỗi người lại có cơ hội tìm về với ký ức tuổi thơ, tìm về văn hóa truyền thống qua những trò chơi dân gian đã ăn sâu vào tâm thức của mỗi người dân Việt.
1. Rước đèn
Việt Nam có lịch sử gắn liền với nền văn minh lúa nước, cũng bởi vậy những món đồ chơi dân gian Trung thu dành cho trẻ em cũng luôn thể hiện ra những hình ảnh mang đậm sắc thái làng quê như: Đèn, cua, cá, mặt nạ, tò he… Những chiếc đèn được làm thủ công bằng những nguyên liệu gần gũi với thiên nhiên.
Các em thiếu nhi trong đêm trung thu đều hào hứng và vui sướng khi được cầm trên tay chiếc đèn ông sao, đèn con tôm hay con cá, tấp nập cùng bạn bè vừa đi vừa hát hò theo tiếng trống tiếng chiêng của thôn làng.
2. Múa lân
Múa lân hay còn gọi là múa Sư tử là một loại hình nghệ thuật xuất xứ từ Trung Hoa hàng ngàn năm trước. Theo sách Trung Quốc cổ, “Kỳ” là tên con Sư tử đực, “Lân” là tên con Sư tử cái. Người ta không phân biệt chúng là đực hay cái nên gọi chung là Kỳ Lân.
Trong truyền thuyết, Kỳ Lân là con vật thần thoại huyền bí, mình hươu, móng ngựa, đuôi bò, miệng rộng, mũi to, có một sừng trên trán, lông trên lưng màu ngũ sắc, lông dưới bụng màu vàng. Đó là con vật rất hiền, không đạp lên cỏ cây, không làm hại vật sống. Kỳ Lân chỉ xuất hiện khi có Thánh nhân ra đời hoặc dưới thời thái bình thịnh trị. Như vậy trò múa Lân trong đêm Trung thu tượng trưng cho sự xuất hiện của Kỳ Lân, cũng là sự cầu mong đất nước thái bình, thịnh trị, nhà nhà gặp nhiều may mắn.
3. Đèn lồng giấy xếp
Trung thu hiện nay trẻ em được làm quen với nhiều món đồ chơi hiện đại, hấp dẫn, đẹp mắt hơn. Tuy nhiên, bạn có thể dạy bé học cách làm đèn lồng bằng giấy, bởi nó vừa đơn giản dễ làm, vừa giúp bé hiểu hơn về ý nghĩa của Tết Trung thu – Tết đoàn viên.
4. Đèn cù
Để tạo thành một chiếc đèn cù cần rất nhiều công phu, bắt đầu bằng việc chẻ nứa vót nan cắm vào bánh xe, dán giấy bóng màu, sửa lại bằng kéo. Tiếp đến là vẽ hình trang trí bằng sơn, tra then ngang, buộc lõi dây thép và cắm vào đai đèn một bánh xe gỗ để đèn có thể chuyển động khi đưa qua đưa lại. Đèn cù cũng là một trong những món đồ chơi Trung thu truyền thống có mặt trong thời thơ ấu của nhiều thế hệ người Việt Nam. Theo các thế hệ trước, tên của loại đèn này xuất phát từ hình dáng của nó. Khi gọi là đèn cù vì nó quay như cái cù.
5. Đèn kéo quân
Đèn kéo quân được mệnh danh là vua của các đèn lồng. Với những vật liệu quen thuộc và dễ kiếm ở bất cứ miền quê nào, như tre, giấy dó, hồ bột nếp, nến, cộng thêm chút khéo tay, tỉ mỉ, một chiếc lồng đèn kéo quân sẽ ra đời. Người làm đèn lồng kéo quân cần có sự tinh tế, kiên nhẫn, trục quay phải được vót mảnh, vừa đủ nhẹ để có thể quay, vừa đủ cứng để đỡ khung quay, tán đèn phải được căn chỉnh một góc phù hợp mới có thể quay… Khi đèn được đốt lên, nhờ sức đẩy của ngọn nến thắp bên trong mà trục đèn quay tròn, các hình thể cũng quay theo, hiện ra bốn mặt của cây đèn.
6. Trống ếch
Là trống có tang bằng đồng và dây đeo vào cổ, trẻ em thường dùng trong những ngày hội. Khi đánh, trống phát ra tiếng kêu “cắc, tùng” đặc trưng trong dịp Trung thu, tạo thêm sự rộn ràng, phấn chấn, tưng bừng và làm nên hương vị của ngày Tết Thiếu nhi, đây cũng là một trò chơi truyền thống của trẻ em ngày xưa.
7. Trống lắc tay
Trống lắc tay có 2 viên bi nhựa được gắn ở 2 bên trống, khi lắc sẽ tạo ra tiếng “boong boong” vui tươi, rộn ràng. Trong các đoàn rước đèn trung thu của trẻ em Việt Nam ngày xưa, trống lắc tay là đồ chơi không thể thiếu.
8. Mặt nạ và các đồ chơi làm bằng giấy bồi
Hình ảnh các nhân vật dân gian Việt Nam quen thuộc như: ông Địa, chú Tễu, Chí Phèo, Thị Nở… hay được sử dụng để làm mặt nạ. Ngoài ra còn có mặt nạ của các nhân vật trong truyện cổ tích nước ngoài để các em nhỏ hóa trang thành các nhân vật mình yêu thích đêm hội phá cỗ.
Không chỉ có mặt nạ giấy bồi, người Việt Nam xưa còn sáng tạo ra những đồ chơi khác từ nguyên liệu tái chế, rẻ tiền mà an toàn cho sức khỏe. Từ giấy bồi, những người thợ làm đồ chơi ở các làng nghề truyền thống còn tạo ra vô vàn sản phẩm khác.
9. Tò he
Tò he là giấc mơ muôn màu sắc, là thế giới trẻ thơ đầy ngộ nghĩnh được thể hiện qua các nhân vật cổ tích, con thú đáng yêu. Nặn tò he là thứ đồ chơi hướng trẻ em tới nghệ thuật, sự khéo léo và tỉ mỉ. Các nguyên liệu để làm tò he cũng rất thân thuộc với ruộng đồng như bột gạo nếp, phẩm màu tự nhiên, que tre, với sự sáng tạo, kỹ thuật điệu nghệ, người thợ nặn ra những con tò he đủ mọi hình dáng, thể hiện được các cung bậc cảm xúc trên khuôn mặt.
Ngày nay, nhiều trò chơi Trung thu chỉ còn tồn tại trong ký ức của những bậc phụ huynh lớn lên từ lũy tre làng. Lên thành phố, sự rực rỡ của đèn điện đô thị dần làm nhòe đi ánh sáng kì diệu bình dị của tuổi thơ mà những loại lồng đèn truyền thống mang lại. Nhiều đứa trẻ khi nghe kể về tuổi thơ của ba mẹ, được cùng quây quần bên chiếc đèn lồng kéo quân thật to, trên đầu là trăng tròn tháng Tám, chỉ biết ước ao thèm thuồng, không biết bao giờ mới được chạm tay vào…
Với những món quà nhỏ dành tặng độc giả nhân dịp Tết trung thu về, hy vọng mang đến cho tất cả chúng ta một mùa trung thu ấm áp, luôn đậm tình thân và được trải nghiệm thật nhiều trò chơi dân gian truyền thống.
Gia Viên – Hồng Tâm