Khu phố cổ, hay còn gọi là Hà Nội 36 phố phường, được hình thành từ thế kỷ 15, là niềm tự hào của Hà Nội. Nếu người nước ngoài có thích Hà Nội hơn Sài Gòn thì có lẽ cũng vì khu phố cổ có dáng dấp bàn cờ này, với những con phố rất ngắn đan xen hình ô vuông như quân cờ, phố này xen kẽ phố kia, rất dễ làm người ta bị lạc trong đó.
Trong thơ văn cổ điển, các thi hào Việt Nam như Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương… đã ca tụng vẻ đẹp của Thăng Long với khu phố này.
Nhắc đến phố Hà Nội, người ta liền liên tưởng đến họa sỹ Bùi Xuân Phái, người đã gắn bó phần lớn cuộc đời mình với “Hà Nội 36 phố phường”. Ông là một danh họa của Việt Nam ngang tầm thế giới, đặc biệt nổi tiếng với các tác phẩm vẽ về Phố cổ Hà Nội và trở thành thương hiệu “Phố-Phái” mỗi khi nhắc tới phố cổ Hà Nội. Những tác phẩm nổi tiếng của ông như Phổ cổ Hà Nội- sơn dầu 1972, xe bò trong phố cổ- sơn dầu 1972, hay Phố vắng- sơn dầu 1981, đã khiến Phổ cổ Hà Nội sống mãi cùng thời gian.
Chợ Cầu Đông, Hàng Buồm với đền Bạch Mã thờ thần Long Đỗ tượng trưng cho khí thiêng của Thăng Long, Hàng Ngang, Hàng Đào… Đền Ngọc Sơn với cầu Thê Húc, Đền Bà Kiệu, Cầu Gỗ, chợ Hàng Bè… Ô Quan Chưởng nhuộm màu sắc cổ kính rêu phong giữa phố phường tấp nập, ngõ ngang ngõ dọc chen cây xanh.
Cuộc sống hàng ngày diễn ra muôn dáng muôn vẻ nơi đây, khi cuộc sống mưu sinh con người gắn với tên phố của mình: phố Hàng Thiếc ngày nay vẫn cả ngày nghe thấy tiếng gõ đập của gò nhôm gò thiếc, phố Hàng Mã xanh đỏ với đủ loại vật phẩm trang trí hàng mã, phố Hàng Đào tơ lụa….
Khác với ngày nay, hình ảnh phố cổ ngày xưa Hà Nội đậm phong vị hơn, những con phố trông vắng vẻ hơn, trầm mặc hơn, các kiểu người đi lại trên phố đa dạng, từ dân nghèo gồng gánh đến quan đại thần ngồi kiệu che lọng. Phụ nữ vấn tóc đuôi gà, mặc áo tứ thân, đi dép cong, đội nón quai thao… Nam giới búi tóc củ hành, mặc áo the thâm, xe kéo…
Tất cả đều ung dung tự tại, khoan thai và tinh tế, luôn chú ý đến tiểu tiết, vì cuộc sống nơi kinh thành xưa vốn là như vậy…
Phố cổ Hà Nội xưa cũng được khắc họa tinh tế trong những tác phẩm đồ hoạ của Dự án “Phục dựng phố cổ Hà Nội bằng 3D”, thực hiện bởi Nhóm 3D Hà Nội, có thể khiến nhiều người rung động khi chiêm ngưỡng…
Nhóm họa sỹ thực hiện dự án này đã có sự khảo cứu nghiêm túc các tư liệu lịch sử về Hà Nội để có thể tái hiện một cách chân thực và sinh động nhất không gian văn hoá của thủ đô cách đây 1 thế kỷ. Chúng ta hãy quan sát kỹ từng chi tiết nhỏ nhất trong các bức tranh, đều có hồn của Hà Nội xưa ở đó…
Tâm trạng người xem những bức tranh phố cổ này nao nao, giống như đang nhớ ai đó, chợt như thấy lòng mình giống lời bài hát “Nhớ mùa thu Hà Nội” của cố nhạc sỹ Trịnh Công Sơn:
“Hà Nội mùa thu, cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ, nằm kề bên nhau, phố xưa nhà cổ, mái ngói thâm nâu…Hà Nội mùa thu, đi giữa mọi người, lòng như thầm hỏi: Tôi đang nhớ ai?… Sẽ có một ngày, mùa thu Hà Nội trả lời cho tôi, sẽ có một ngày, từng con đường nhỏ, trả lời cho tôi…”
Kim Vân