Phạm Trọng Yêm là chính trị gia, văn học gia đời Bắc Tống, sinh ra trong một gia đình nhà nông nghèo khổ ở huyện Ngô – phủ Tô Châu. Cuộc sống thanh bần thời thơ ấu khiến ông gây dựng được thói quen cần kiệm tiết chế. Sau khi vào triều đình, làm quan lớn, Trọng Yêm vẫn giữ được nề nếp ấy…
Chuyện kể rằng: Con trai Phạm Trọng Yêm là Phạm Thuần Nhân biết rõ thói quen của cha mình và gia quy họ Phạm, do đó hôm trước ngày kết hôn, Phạm Thuần Nhân không dám tự ý tổ chức hôn lễ đình đám. Nghĩ đi nghĩ lại, anh ta quyết định chỉ mua 2 bộ y phục tươm tất một chút, như thế này có thể dễ ăn nói với cha và vợ. Thế là Phạm Thuần Nhân biên kế hoạch mua 2 bộ y phục bổ sung vào danh sách, rồi lấy hết can đảm đưa cho cha phê duyệt.
Nào ngờ Phạm Trọng Yêm xem xong danh sách, lập tức ngước mặt lên nói với con trai:
“Hôn nhân tất nhiên là đại sự trong cuộc đời, nhưng hôn nhân và tiết kiệm đâu có gì mâu thuẫn? Sao lại có thể mượn cớ “đại sự trong cuộc đời” mà xa hoa lãng phí vậy?”.
Mấy lời của cha khiến Phạm Thuần Nhân xấu hổ quá, anh ta trấn tĩnh lại và nói với cha:
“Gia phong Phạm gia tiết kiệm chuyên cần, con từ nhỏ đã hiểu rõ, mua đồ xa hoa đắt tiền, con biết lỗi rồi. Nhưng con xin thưa thực với cha, cô dâu muốn màn trướng lụa là, con biết thế này không hợp với gia phong Phạm gia, nên không dám đồng ý, nhưng cha mẹ cô ấy lại đứng ra đề nghị, con ngại thể diện của họ nên không dám kiên quyết chối từ”.
Phạm Trọng Yêm nghe thấy vậy bỗng nổi giận đùng đùng, nói:
“Biết sai nhận sửa chữa, ta sẽ không truy cứu. Nhưng Phạm gia mấy chục năm nay luôn giữ lối sống đạm bạc tiết chế, coi xa hoa là sỉ nhục. Dùng lụa là làm màn trướng, chẳng phải bại hoại gia phong sao? Thể diện là việc nhỏ, gia phong là việc lớn, hãy nói với họ, nếu cứ kiên quyết dùng lụa là làm màn trướng, thì ta, Phạm Trọng Yêm sẽ thu hết ra sân đốt ngay”.
Do Phạm Trọng Yêm kiên quyết giữ nếp nhà, hôn lễ của Phạm Thuần Nhân vô cùng tiết kiệm thuần phác, không mua sắm vật dụng xa hoa đắt tiền, cũng không cử hành hôn lễ linh đình phung phí, không những đã duy trì được gia phong của Phạm Trọng Yêm, mà các quan lại đồng liêu cũng học được bài học giáo huấn rất lớn.
Lời bàn:
Phạm Trọng Yêm (989 – 1052), tự: Hy Văn, tên hiệu: Văn Chánh, là một nhà chính trị, nhà văn, nhà quân sự, nhà giáo dục lỗi lạc thời Bắc Tống. Ông làm quan đến chức Khu mật phó sứ, Tham tri chánh sự, tương đương với hàng phó Tể tướng trong triều, tại sao ông lại tiếc cái màn trướng lụa là cho việc hôn nhân đại sự của cả đời người con trai?
Sở dĩ ông trở thành một chính khách lỗi lạc, một bậc thức giả Nho gia nổi tiếng với câu nói: “Lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ”, chính là nhờ ông đã kiên trì nguyên tắc: “Cần kiệm”. Nguyên tắc này không chỉ đơn giản là thói quen chi tiêu cần kiệm hay hà tiện tới mức cực đoan, mà đó là sự thể hiện của phong thái thanh tao, thuần phác, cũng là cốt cách, phẩm đức của bậc quân tử khi xưa.
Gia Cát Lượng trong thư răn dạy con trai cũng viết “Tĩnh để tu thân, kiệm dùng dưỡng đức”. Xa hoa một chút đối với những quan lại có phẩm cấp ngang hàng Tể tướng như hai ông, thì cũng là hợp với lẽ thường, chẳng có gì đáng trách. Nhưng cả Phạm Trọng Yêm và Gia Cát Lượng đều kiên trì “tiết kiệm”, mục đích là để nuôi dưỡng phẩm đức – thứ cao quý, khó đắc được hơn rất nhiều, mà tiền tài danh lợi, địa vị cũng đều không thể mua nổi. Với phẩm đức của một người thì chỉ có thể tu luyện, trui rèn trong khó khăn gian khổ: phải nhẫn nại, có thiện tính và sự thuần chân thì mới có thể đề cao được phẩm đức, mà lối sống tiết kiệm, thanh đạm chính là một trong những phương thức để nuôi dưỡng phẩm đức vậy.
Những người có trí huệ siêu phàm, vượt lên trên người bình thường, họ đều nhận thấy: phú quý vinh hoa kia như mộng ảo, như mây bay, “giấc mộng kê vàng” kia tỉnh dậy là tan biến; bao công danh sự nghiệp, vinh hoa phú quý, danh vọng chức quyền… chỉ thoáng chốc đã thành mây khói, thân “dã tràng xe cát” khi nhắm mắt xuôi tay phỏng có mang theo được thứ gì?
Riêng phẩm đức kia thì mãi theo người ta, chuyển sinh đời đời kiếp kiếp tạo dựng nên phúc phận cho mỗi con người, lưu lại tiếng thơm cho hậu thế, bởi thế trong dân gian mới truyền tụng câu nói: “Có đức mặc sức mà hưởng” âu đó cũng là cái lẽ chính thường.
Nam Phương