Đôi giày buồn thiu nằm trơ trọi trên nền đường lạnh giá. Người mua nó đã không thèm ngó ngàng đến nó, còn người cần nó lại không dám mang nó về…
Trên con phố nhỏ và vắng mang tên Cảnh Đời có một ngôi biệt thự rất lớn và rất đẹp. Chủ nhân của ngôi biệt thự là một cặp vợ chồng giàu có thượng lưu. Người chồng là chủ tịch hội đồng quản trị một nhà băng lớn, còn người vợ là chủ một hãng mỹ phẩm danh tiếng. Họ có cô con gái duy nhất tên là Hữu Dư, năm nay 13 tuổi.
Vì là con một nên Hữu Dư được cha mẹ rất cưng chiều. Những đứa trẻ khác chỉ được tặng quà nhân dịp nào đó, có thể là Tết, Giáng Sinh hay sinh nhật, hoặc là phần thưởng cho một thành tích đặc biệt… Nhưng với Hữu Dư thì khác, bất cứ khi nào và bất cứ cái gì cô bé muốn, cha mẹ sẽ đáp ứng đầy đủ.
Cô bé có một sở thích đặc biệt về những đôi giày. Ở nhà, cô có hẳn một cái tủ to tướng chỉ chuyên để cất những đôi giày. Giày của cô đâu phải bình thường, toàn là thương hiệu của các hãng thời trang danh tiếng trên thế giới mà cha mẹ cô phải đặt mua ở mãi tận các trung tâm thời trang lớn. Đôi giày nào cũng có giá không dưới một tháng lương của một viên chức bình thường.
Cũng có khi cả gia đình họ cùng đi mua sắm giày cho Dư nhân những chuyến du lịch hay công tác nước ngoài. Paris, London, Milan, New York… đã là chốn đi về quen thuộc của họ.
Chiều nay, lại có một đôi giày mới được gửi về tòa biệt thự. Cô bé chạy ra tận cổng nhà để nhận hàng, hớn ha hớn hở mở hộp giày ra xem. Nhưng vừa nhìn vào bên trong, cô bé xịu mặt vứt phịch cái hộp xuống đất.
– Mẹ! Không phải đôi này.
Người mẹ ngạc nhiên:
– Mẹ đặt đúng mẫu này mà.
Dư chạy vào nhà lấy tập catalog ra, chỉ tay vào một mẫu giày:
– Con chọn mẫu này cơ mà. Mẫu này làm bằng da trăn, còn đôi kia trông giống hệt nhưng làm từ da bò. Cái Tị ở lớp con nó cũng có đôi này bằng da bò rồi nên con phải chọn đôi làm bằng da trăn. Nếu con cũng đi giày giống nó thì còn gì là đẳng cấp nữa.
Tị là cô bạn cùng lớp với Dư, cũng thuộc thành phần gia đình “rất có điều kiện”. Dư chơi chung với Tị trong một đám con nhà giàu nhưng rất hay ganh đua nhau vì manh áo tấm quần.
Người mẹ xoa dịu:
– Thôi con dùng tạm, để mẹ mua lại cho con đôi bằng da trăn. Mà con có cả tủ giày to rồi mà.
Cô bé vùng vằng:
– Thôi đi mẹ, chỉ hai ngày nữa là Tị nó cũng có đôi giày bằng da trăn rồi, giờ mới đặt hàng thì làm sao kịp nữa. Con bắt đền mẹ đấy! Con mà đi đôi này, chúng nó sẽ nhìn con thế nào?
Rồi tưởng tượng cảnh đám bạn bĩu môi ngấm nguýt chê mình “đụng hàng”, cô bé nóng mặt cầm đôi giày mới ném vèo ra ngoài đường.
Lúc ấy, có hai mẹ con đi tới và chứng kiến cảnh ấy. Cô con gái tên là Bất Túc, cùng tuổi với Hữu Dư. Cha mẹ cô đều là công chức nghèo, họ sống tại một ngôi nhà cấp 4 ở cuối phố. Cô bé đi một đôi giày cũ xin lại của người chị ruột. Đã mấy năm nay cô phải đi giày cũ. Năm nào mẹ cũng hứa đến Tết sẽ sắm cho cô một đôi giày mới, tất nhiên chỉ là hàng nội mà thôi. Thế nhưng cứ khi Tết đến thì trong nhà lại mọc ra thêm bao nhiêu khoản phải chi tiêu mà đồng lương công chức quèn của cha mẹ cô không thể trang trải nổi. Thế là lại hứa lần sau. Mẹ cô thì hay ốm, lo tiền thuốc cũng đã đủ mệt. Không biết cô bé Bất Túc có để ý hay không nhưng đôi giày mẹ cô đi cũng đã mòn vẹt, áo quần bà tuy sạch sẽ nhưng cũ kỹ bạc hết cả màu vải, càng khiến cho dáng vẻ của bà thêm tiều tụy.
Thế nhưng đôi giày mà trong mơ cô cũng chưa được thấy kia đang nằm sờ sờ ngay trước mặt, và chủ nhân của nó có vẻ như không cần đến nó nữa. Mắt Bất Túc sáng lên, cô buông tay mẹ ra lao đến nhặt lấy đôi giày.
– Bất Túc! Đưa mẹ đôi giày để mẹ trả lại.
– Nhưng… bạn ấy vứt đi rồi mà mẹ.
– Bạn ấy chưa hiểu thôi con ạ. Đó là công sức lao động của cha mẹ bạn ấy mà bạn ấy cần trân trọng.
Bất Túc đứng sững sờ, nước mắt vòng quanh, rồi cô tiếc rẻ đưa đôi giày cho mẹ trả lại cho Hữu Dư. Nhưng cô đột nhiên nói:
– Mẹ ơi, con ước gì được như bạn Dư. Sao làm con cha mẹ mà khổ thế!
Rồi cô bật khóc và cắm đầu cắm cổ chạy về nhà để mặc mẹ cô đứng như trời trồng giữa phố.
Toàn bộ câu chuyện của Hữu Dư và Bất Túc được hai bà cháu ở ngôi nhà bên kia đường chứng kiến. Thực ra, họ ở trong lều thì đúng hơn, một chiếc lều rộng chưa đến 10m2. Cô bé tên là Minh Tâm, cùng tuổi với Hữu Dư và Bất Túc.
Cô sinh ra với dị tật bẩm sinh khiến đôi chân méo mó không thể đi giày được, thậm chí muốn đi đâu cũng phải chống nạng mới đi được. Vì cha mẹ mất sớm nên cô phải ở với bà ngoại. Cô giúp bà bán hàng xén để có thêm thu nhập. Hai bà cháu rau cháo nuôi nhau qua ngày.
Nhưng cô bé không có lúc nào buồn cả. Trước đây thì có đấy nhưng bây giờ thì không, kể cả khi cô bạn Hữu Dư nhà đối diện vênh mặt đi qua hai bà cháu mà vờ như không thấy, hoặc có lúc cô ấy lườm nguýt Minh Tâm rồi “xì” một tiếng rõ to. Dù sao thì bé Minh Tâm cũng vẫn mỉm cười bán hàng cho khách, có lúc lại cất tiếng hát nho nhỏ để hát một bài của thiếu nhi.
Bà ngoại luôn dạy Minh Tâm rằng: “Cháu ơi, trên đời này ai cũng có món nợ đời phải trả, vui buồn sướng khổ chẳng qua là vay trả mà thôi. Cháu đừng so sánh với ai cả, vì cuộc đời này chẳng ai giống ai, lấy gì chung mà so sánh? Hãy tự so sánh với mình của ngày hôm qua. Nếu hôm nay cháu bình tĩnh hơn, nhân hậu hơn, vui vẻ hơn, hiểu biết hơn hôm qua là cháu đã không để một ngày trôi qua vô ích”.
Cô lại rất ham đọc sách dù hai bà cháu chẳng dư dật mấy để mua sách cho cô. Nhưng những người hàng xóm quý mến cô bé nghèo tốt nết lại có chí nên họ cho cô mượn sách để đọc. Cô rất thích đọc những truyện cổ Phật giáo.
Cô bảo bà:
– Bà ơi, đôi giày kia thật đẹp, sao Dư lại ném nó đi bà nhỉ? Bạn ấy có cha, có mẹ, có nhiều giày và có đủ mọi thứ, sao bạn ấy vẫn chưa hài lòng bà nhỉ?
– Ấy là vì bạn ấy chưa từng biết đến thiếu thốn cháu ạ. Đối với bạn ấy, cuộc đời thật dễ dàng.
– Thế còn Bất Túc, bạn ấy cũng thiếu thốn đấy chứ. Vậy bạn ấy muốn đôi giày của Dư thì có sai không ạ?
– Cũng không sai. Nhưng đấy vẫn là đôi giày của Dư mà Bất Túc không thể lấy. Làm như mẹ Túc là đúng. Bất Túc nói với mẹ như thế là sai rồi.
– Sao lại có người giàu đến mức mua cả tủ giày đắt tiền mà như không ấy bà nhỉ? Lại có người nghèo đến mức mua mãi không được đôi giày. Nhưng dù sao, họ vẫn còn có chân để mà đi.
Bà ngoại chăm chú nhìn Minh Tâm:
– Đấy là do đức để lại cháu ạ. Ai sống có đức thì kiếp sau giàu có đầy đủ, người khác có muốn lấy thứ gì thuộc về họ cũng chẳng được. Nhưng nếu không dưỡng đức thì sớm muộn lại nghèo khó và gặp nhiều bệnh tật, tai họa. Nếu cháu làm người tốt kiếp này thì kiếp sau cháu sẽ có thể sống trong giàu sang như Hữu Dư, hoặc ít ra có đầy đủ bố mẹ như Bất Túc…
Bà ngoại còn định nói gì thêm, nhưng bà kịp thời ngừng lời và không dám nhìn xuống đôi chân Minh Tâm.
– Cháu sẽ cố gắng sống tốt như bà nói ạ. Hiện giờ cháu thấy hài lòng mà, cháu lại còn có bà nữa nên cháu vui lắm. Đức Phật cũng dạy cháu bao điều hay. Cháu thấy mình đầy đủ rồi, nhưng cháu chẳng muốn kiếp sau giống hai bạn ấy đâu bà ạ. Các bạn ấy vẫn khổ lắm.
Bà ngoại ngạc nhiên nhìn Minh Tâm:
– Ôi, cháu bà lớn thật rồi…
Bình Nguyên