Bach được mệnh danh là ngọn núi Thái Sơn, cha đẻ của nền âm nhạc phương Tây. Ông đã thiết lập mô hình âm nhạc cổ điển và khám phá tất cả các hình thức sáng tác có thể có. Hơn nữa, là một bậc thầy về nhạc fugue, âm nhạc của ông là thứ âm nhạc bác học, phức tạp, tinh tế và tráng lệ nhất trong lịch sử.
Là bậc tiền bối vĩ đại trong lịch sử âm nhạc phương Tây, Bach đã lưu lại một phép màu của Chúa cho nhân loại và vinh hiển Chúa cho các thế hệ mai sau.
Mendelssohn khai quật Bach từ cửa hàng bán thịt lợn
Một ngày nọ, Mendelssohn rất hứng chí và chủ động cùng vợ đi chợ. Sau khi đi dạo một vòng, hai người đã đến một cửa hàng thịt lợn. Ai cũng biết rằng người Đức thích ăn các sản phẩm từ thịt lợn, các loại xúc xích, giăm bông, thịt xông khói. Hai người mua rất nhiều; anh chàng bán thịt dùng giấy gói lại và đặt lên xe ngựa, họ vui vẻ trở về.
Về nhà, Mendelssohn hơi đói nên lấy xúc xích đã bọc ra, cắt một miếng nhỏ và nhai một cách ngon lành. Khi đang nhai xúc xích, ông vô tình nhìn xuống tờ giấy bọc xúc xích. Này, dường như có khuông nhạc được viết trên tờ giấy! Và Mendelssohn cầm tờ giấy đưa lại gần và chăm chú xem xét nó. Chúa ơi! nửa cây xúc xích trên tay ông suýt nữa rơi xuống đất vì sốc.
Trên mảnh giấy nhàu nhĩ này có viết một nhạc phổ vô cùng tinh diệu! Nó tinh tế đến mức nào? Tinh tế đến nỗi Mendelssohn cũng không thể đạt đến trình độ như vậy!
Mendelssohn là ai? Ông là một đại gia trong trường phái nhạc lãng mạn của Đức. Được mệnh danh là Mozart của Đức từ khi còn là một đứa trẻ, ông ấy đã tổ chức buổi hòa nhạc solo đầu tiên của mình vào năm 9 tuổi; vào Học viện Thanh nhạc Berlin năm 11 tuổi và bắt đầu sáng tác; Ở tuổi mười bảy, ông ấy đã viết danh khúc “Giấc mộng giữa đêm hạ”.
Mendelssohn được gọi là Mozart của Đức của thế kỷ 18. Tuy đây là để ca ngợi tài năng âm nhạc của ông, nhưng thực ra cái tên này đã mang lại cho ông số phận giống như Mozart – và ông chỉ sống đến 38 tuổi đã sớm về trời.
Lại kể tiếp về Mendelssohn, người trở về từ cửa hàng thịt lợn. Khi nhìn thấy những nốt nhạc tinh tế này, ông lập tức bị sốc! Nhạc phổ trên tờ giấy xoắn đầy dầu này có đối vị chính xác, khúc thức phức tạp, cách luật tinh diệu, khí thế hoành tráng và tầm vóc phi thường! Không ai trên thế giới này có thể viết ra một bản nhạc tuyệt vời như vậy! Một cái tên lóe lên trong đầu Mendelssohn như một tia lửa – chỉ có thể là ông ấy!
Nghĩ đến đây, ông liền vơ lấy áo khoác, lao ra khỏi nhà vội vã quay lại quán thịt lợn, muốn mua tất cả giấy bọc thịt lợn trong cửa hàng bán thịt. Người bán thịt bối rối, người đàn ông này có chuyện gì sao? Thịt lợn của tôi tươi thế này mà anh ta không muốn mua, mà lại mua một đống lớn giấy xoắn đầy dầu về!
Chính từ những tờ giấy bọc thịt lợn này, Mendelssohn đã biên soạn nên một tác phẩm âm nhạc vĩ đại: “Niềm đam mê của Matthew” của Bach. Hơn nữa, với tư cách là một nhạc sĩ, đóng góp lớn nhất của Mendelssohn thực ra không phải là các tác phẩm âm nhạc của ông, mà chính là ông đã khai quật được Bach, vị đại thần của âm nhạc cổ điển phương Tây. Mendelssohn đã tận lực dành giai đoạn giữa và sau của cuộc đời mình cho việc khai quật, chỉnh lý và quảng bá âm nhạc của Bach.
Không quá khoa trương khi nói rằng, nếu không có nỗ lực của Mendelssohn, địa vị của Bach trong lịch sử nghệ thuật khẳng định sẽ không được như ngày nay.
Bach – cha đẻ của nhạc cổ điển phương Tây, đệ nhất kim cổ nhân
Nhân vật chính của chúng ta hôm nay: Johann Sebastian Bach ra mắt! Bach được ghi nhận là cha đẻ của nhạc cổ điển phương Tây. Nếu Michelangelo là kim cổ đệ nhất nhân trong lịch sử nghệ thuật, thì Bach có thể được gọi là kim cổ đệ nhất nhân trong lịch sử âm nhạc phương Tây.
Ai đó có thể hỏi: Bach giỏi như vậy, tại sao tôi dường như không biết gì về các tác phẩm của ông ấy? Nào, chúng ta hãy nghe một vài bài hát! Tôi cá là bạn chắc hẳn đã nghe nó!
Aria on the G string scherzo của Bach
Brandenburg Concerto BWV 1046: https://www.youtube.com/watch?v=BOZEj8wyj-I
Và tiếp theo, tổ khúc ban tấu Cello Unaccompanied Suite:
Bạn thấy thế nào? Âm thanh tuyệt vời! Đây là một gợi ý, nếu có dịp đi du lịch Châu Âu lần sau, bạn cũng có thể thử dạo bước trên những con đường lát gạch cũ kỹ, xung quanh là mùi cà phê thơm lừng, và thấp thoáng ngọn tháp của nhà thờ phía xa. Lúc này, giai điệu da diết và sâu lắng của đàn Cello như đang khóc bên tai bạn.
Ngoài ra, đối với những người chơi cello hàng đầu thế giới, thử thách lục thủ độc tấu này là một trong những vinh dự hàng đầu của họ! Điều đáng nói là nhiều đại sư chỉ dám thu âm bản lục thủ độc tấu này khi đã có tuổi.
Ít nhất 1080 tác phẩm âm nhạc cổ điển của Bach
Chúng ta sẽ nghe tiếp một ca khúc khác của Bach, có tên: Ttoccata et fugur en re mineur, BWV 565.
Phải, bạn chắc đã nghe qua? Nó cũng thường được sử dụng trong nhiều bộ phim, phải không?! Bach được biết đến là cha đẻ của âm nhạc cổ điển phương Tây. Một ngườicó thể được gọi là cha đẻ của một cái gì đó, hẳn phải có một khả năng phi thường! Bach không chỉ đơn giản như vậy, ông ấy đơn giản tồn tại như một vị Thần âm nhạc! Điều này thể hiện ở hai phương diện, một là chất, và hai là lượng.
Trước hết hãy nói về lượng. Trước khi nói về điều này, hãy để tôi giới thiệu một chút kiến thức. Chúng ta thường thấy tiêu đề của âm nhạc cổ điển: OP là bao nhiêu, tức là OP được theo sau bởi một dãy số, điều này có nghĩa là gì? Đó là việc đánh số các tác phẩm của họ bởi các nhà soạn nhạc để thuận tiện cho việc xuất bản. OP này là chữ viết tắt của opus trong tiếng Anh, nghĩa là tác phẩm. Ví dụ, số hiệu của “Bản sonate ánh trăng” của đại nhạc thánh Beethoven là Op.27.
Tuy nhiên, một số nhạc sĩ không có thói quen đánh số các tác phẩm của mình, nên để phân biệt, các thế hệ sau đã đánh số thứ tự. Đây là trường hợp đối với các tác phẩm của Bach. Lúc đó ngành xuất bản còn chưa phát đạt, bản thân ông cũng là một nhạc sư cung đình, chủ yếu phục vụ cung đình và giáo đường nên không cần đánh số và xuất bản các nhạc khúc do ông viết.
Bây giờ chúng ta thấy rằng việc đánh số các tác phẩm của Bach bắt đầu bằng BWV. Điều này là do có một người tên là Wolfgang Schmieder thuộc thế hệ sau, đã tổ chức và biên soạn danh mục tác phẩm của Bach, vì vậy nó được lấy hiệu là BWV. B là viết tắt của Bach, và WV là tên viết tắt của Wolf Schmid.
Các tác phẩm của Mozart cũng được biên soạn bởi một học giả âm nhạc sau này tên là KöCHEl (Ludvig Ritter Von Kocheil), vì vậy danh mục các tác phẩm của Mozart còn được gọi là danh mục KöCHEl và đánh số tác phẩm bắt đầu bằng K.
Vậy, tác phẩm của Bách đạt được bao nhiêu số? Trên Wikipedia, chúng ta thấy rằng việc đánh số tác phẩm của Bach lên đến BWV1080. Nói cách khác, có ít nhất 1080 tác phẩm của Bach đã được thu thập và phân loại cho đến nay! Hơn nữa, các nhà sử học âm nhạc khá chắc chắn rằng nhiều tác phẩm của Bach đã bị thất lạc. Chỉ cần nói về 1080 tác phẩm này. Lưu ý nhé, không phải là nhạc khúc đơn lẻ, mà là bộ – những đại tác hoàn chỉnh! Nó hoàn toàn không cùng một khái niệm với âm nhạc lưu hành hiện đại!
Các ca khúc lưu hành hiện nay của chúng ta chỉ dài 3 đến 5 phút mỗi bài, và kết cấu rất đơn giản. Một đoạn tiền tấu, rồi tùy tiện pha chế, sau đó nhập vào cao trào, sau đó thêm một đoạn điệp khúc, lặp lại hai lần và thế là xong! Một tác phẩm âm nhạc cổ điển hoàn toàn khác biệt, giống như một cuốn tiểu thuyết; đầu tiên là phần mở đầu, sau đó chia thành nhiều chương tiết, và cuối cùng là phần kết. Điều này cũng đúng đối với các tác phẩm âm nhạc cổ điển, được cấu tạo bởi các nhạc chương khác nhau, vì vậy thông thường mỗi tác phẩm diễn tấu sẽ được chơi trong 30 đến 40 phút.
Bất cứ ai đã nghe một buổi hòa nhạc cổ điển đều biết, mỗi buổi biểu diễn hơn 2 giờ đồng hồ chỉ diễn tấu được ba hoặc năm tác phẩm! Như tôi đã đề cập trước đó, Mendelssohn đã biên soạn tác phẩm “The Passion of Matthew” của Bach. Buổi biểu diễn toàn bộ tác phẩm kéo dài ba giờ.
Biết được những điều này, chúng ta hãy so sánh một lần nữa. Tác phẩm cuối cùng của Mozart là “Requiem in D minor”, số hiệu là K.626, tức là Mozart đã để lại tổng cộng 626 tác phẩm. Ông đã sống một cuộc đời ngắn ngủi và không để lại nhiều tác phẩm như Bach. Còn Beethoven, sống đến 57 tuổi và để lại 343 tác phẩm. Dù vậy, không ai trong các thế hệ nhạc sĩ sau này có thể bắt kịp Beethoven về số lượng.
Vì vậy, hãy cùng xem qua hơn một nghìn tác phẩm của Bach, chẳng đúng là không thể tưởng tượng nổi ư! Con số này chỉ đơn giản là vô tiền khoáng hậu! Hơn nữa, chất lượng cao của các tác phẩm của ông ấy cũng đáng kinh ngạc.
Mozart đã rất giỏi, ông đã viết hơn 600 tác phẩm khi mới 35 tuổi. Nhưng Mozart có rất nhiều tác phẩm chưa đạt – có thể do phải gấp rút làm xong, hoặc là chủ nhân có chút nóng lòng, cho nên đối đãi qua loa! Beethoven cũng vậy, vị đại nhạc thánh này cũng có một số tác phẩm mà chất lượng không cao lắm!
Tuy nhiên, Bach thì không – hầu như không có tác phẩm nào của Bach bị nghi ngờ là làm qua loa. Mỗi tác phẩm của ông đều duy trì một tiêu chuẩn rất cao và đặt nền tảng của âm nhạc cổ điển phương Tây, mỗi một tác phẩm đều rất vững chắc! Ông ấy không tùy tiện viết những tiểu đoạn. Tất cả các tác phẩm của ông đều là những đại tác; chúng là những tác phẩm có trường độ rất dài và rất nhiều nhạc chương; hơn nữa, chúng rất khó chơi. Khi đó, nhiều tác phẩm của Bach chỉ có thể do một mình ông diễn tấu. Ngay cả ngày nay, không có nhiều nghệ sĩ biểu diễn có thể hoàn thành xuất sắc các tác phẩm của Bach! Về điểm này, không một nhạc sĩ nào sau Bach làm được. Đây quả là một đỉnh núi Thái Sơn! Với một số lượng lớn và chất lượng cao như vậy, chỉ có một người duy nhất trong toàn bộ lịch sử nghệ thuật!
Nếu chỉ nói về số lượng và chất lượng thì chưa đủ để đưa Bach trở thành cha đẻ của âm nhạc phương Tây. Điều tuyệt vời nhất ở Bach là ông ấy đã phát triển một mô hình hoàn chỉnh và đặt nền móng cho âm nhạc cổ điển phương Tây.
Ông đã khai phát toàn bộ khả năng vốn có của âm nhạc cổ điển, vì vậy một số người hình dung ông như một người thợ đào vàng trong một kho tàng âm nhạc. Tuy nhiên, âm nhạc được viết bởi tất cả các nhà soạn nhạc ở các thế hệ sau, đều không vượt qua được phạm vi quy phạm của Bach.
Một ví dụ tiêu biểu nhất. Bach có một tuyển tập The Well-tempered Clavier, gồm 48 nhạc khúc tương đối ngắn. Trong tác phẩm này, Bach đã diễn giải hoàn hảo tính ưu việt của luật bình quân, sự hoàn mỹ của chuyển điệu, kỹ xảo đối vị cao siêu, kỹ thuật phối khí fugue điêu luyện và kinh điển, và yêu cầu độ khó cao khi khống chế lực ngón tay, khiến tác phẩm này được gọi là “Cựu ước Thánh Kinh”, văn hiến của dương cầm.
Trên đàn dương cầm (piano), mỗi tổ có 12 nốt, 1, 2, 3 … 7, bảy âm nguyên cộng với năm bán âm. Mỗi cá âm lại làm thành chủ âm phân biệt biến hoán âm chính âm phụ, làm thành 24 âm. Bach đã diễn dịch tất cả các âm chính và âm phụ, và quán xuyến 24 âm từ đầu đến cuối, làm thành tổng cộng 48 âm! Trong bộ “Bình quân luật khúc tập” này, Bach đã điều thức đến cùng tận tất cả các chế độ hiện được biết đến. Tiền vô cổ nhân, hậu vô lai giả – cổ kim xưa nay chưa từng có ai làm được như vậy.
Hơn nữa, người điều âm và diễn tấu trong ngành dương cầm hiện đại sử dụng “12 bình quân luật – Twelve Equal Temperance” của Bach làm nền tảng để điều luật và định âm. Nó tạo ra thang âm tiêu chuẩn được sử dụng bởi các nhạc cụ hiện đại, sử dụng tính bình quân (equal temperament) này làm tiêu chuẩn để điều âm! Vì vậy, gọi Bach là “Cha đẻ của âm nhạc phương Tây” chắc chắn rất xứng đáng!
Tác phẩm kinh điển của Bach: “Gothenburg Variations”
Ở đây chúng tôi giới thiệu một tác phẩm kinh điển của Bach có tên là “Gothenburg Variations”. Có một câu chuyện rất thú vị về tác phẩm này. Có một bá tước bị mất ngủ trầm trọng và tinh thần đặc biệt tồi tệ. Một lần, sau khi nghe Bach trình diễn, ông ấy ngay lập tức cảm thấy tốt hơn nhiều. Ông đã tìm gặp Bach và mong rằng vị nhạc sĩ có thể viết một thủ khúc để giúp xoa dịu nỗi thống khổ do mất ngủ.
Vì vậy, Bach đã viết “Gothenburg Variations” này. Người ta nói rằng phải chơi nhạc hàng đêm thì vị bá tước mới có thể ngủ được. Tuy nhiên, chỉ cần nghe chủ đề của thủ khúc này là đã thôi miên rồi; sau đoạn biến tấu đầu tiên, có đầy sự biến hóa sắc thái! Đó là một bản nhạc rất nổi tiếng, vậy tại sao bạn không tìm và lắng nghe nó! Mời các bạn thưởng thức bản nhạc tại đây:
Âm nhạc của Bach quá thâm sâu và quá phức tạp, và bạn cần phải hết sức tập trung khi nghe, nếu không sẽ rất dễ bị phân tâm. Nghe nhạc của Bách không chỉ cần trái tim mà còn cần cả khối óc! Vì vậy, nếu bạn chỉ muốn thư giãn, tốt nhất không nên nghe Bach. Tuy nhiên, nếu một ngày bạn phát hiện ra mình đang yêu Bach thì xin chúc mừng – điều đó có nghĩa là tâm trí bạn đã bước sang một cảnh giới hoàn toàn mới!
Khi hiểu về Bach, chúng ta cũng sẽ thấy một thuật ngữ gọi là “âm nhạc phím đàn”. Đàn piano hiện tại của chúng tôi gồm có 88 phím; thời đó Bach chưa có đàn piano như ngày nay, thời đó một số cây đàn piano tiền thân được gọi là “harpsichord”. Nguyên lý phát âm của nó khác hoàn toàn so với các loại đàn piano hiện nay.
Đàn piano ngày nay về bản chất là một nhạc cụ thuộc bộ gõ, tức là sau khi nhấn phím, nó sẽ lái một chiếc búa nhỏ đập vào dây đàn, từ đó tạo ra âm thanh vui tai. Nhưng “harpsichord” thì không, nguyên lý âm thanh của nó về cơ bản giống như của guitar. Sau khi bạn nhấn một phím, nó sẽ lái một cái móc nhỏ bên trong để gảy dây. Do đó, hai cây đàn này trông bề ngoài giống nhau, nhưng âm sắc của chúng hoàn toàn khác nhau. Mãi cho đến những năm sau này của Bach, loại đàn này mới xuất hiện.
Lưu lại kỳ tích của Thần cho nhân loại, vì hậu thế mà chương hiển sự vinh hiển của Thần
Cùng thời với Bach, còn có một bậc thầy về âm nhạc tên là: Handel (George Frideric Handel). Hai người họ được các thế hệ sau gọi là “Song tinh Baroque”. Họ đều biết nhau, và họ đều hy vọng sẽ trao đổi sự hiểu biết về âm nhạc khi gặp nhau. Nhưng tạo hóa lộng nhân, họ đi ngang qua nhau mấy lần rồi cũng bỏ lỡ. Hai vị đại sư cuối cùng cũng chưa có duyên tao ngộ.
Bach đã phục vụ cung đình và giáo đường cả đời mình, và những người có thể nghe các tác phẩm của ông chỉ giới hạn ở những nhân sĩ thuộc tầng lớp trên của xã hội. Ngoài ra, các tác phẩm của ông rất khó diễn tấu; hầu như chỉ có ông mới có thể diễn tấu chúng, nên tất nhiên mức độ nổi tiếng của ông sau khi qua đời là không cao.
Hơn nữa, hơn trăm năm sau khi mất, ông đã gần như bị thiên hạ lãng quên! Bach sống ở Leipzig, Đức gần như cả cuộc đời, thành phố này không quá lớn, nhưng Lễ hội âm nhạc Leipzig ngày nay là một trong những lễ hội âm nhạc quy cách cao nhất ở châu Âu.
Cả đời Bach chìm đắm trong thế giới âm nhạc, cũng không có quá nhiều câu chuyện thăng trầm hay oanh liệt. May mắn thay, chúng ta đã được nghe rất nhiều giai điệu đẹp ngày hôm nay! Câu chuyện này chưa đủ, hãy lắng nghe âm nhạc của ông!
Bach có một niềm tin tín ngưỡng mạnh mẽ, ở cuối bản thảo âm nhạc của ông có viết ba chữ cái: S.D.G (Soli Deo Gloria), là chữ viết tắt tiếng Đức, nghĩa là: “All Glory to God – Mọi vinh diệu đều tôn vinh Chúa”. Bản thân Bach từng nói, tài năng âm nhạc của ông đến từ niềm tin tín ngưỡng kiên trinh.
Bach trung thành phụng sự Chúa suốt đời, chưa bao giờ chểnh mảng một chút nào! Ông giống như một người khổng lồ trên đỉnh núi, lặng lẽ nhìn xuống những thăng trầm của thế giới.
Vào cuối buổi trình diễn hôm nay, chúng tôi sẽ giới thiệu thêm một bản nhạc của Bach: Bộ Violin Acapella. Tổ nhạc khúc này có thể được coi là Thánh kinh cho violin, và nó là đỉnh cao của acapella violin. Đặc biệt ở bộ thứ hai (Partita No.2 in d minor, BWV 1004), Ciaccona có thể nói là viên ngọc lớn nhất trên chiếc vương miện này. Nào, hãy kết thúc buổi biểu diễn hôm nay với tiếng vĩ cầm tuyệt đẹp này!
Theo Epoch Times
Hương Thảo biên dịch