Tình trạng già hóa dân số đang diễn ra ở nhiều quốc gia tại khu vực châu Á. Tuy nhiên, ở Việt Nam, tốc độ già hóa diễn ra nhanh hơn trong bối cảnh đất nước vẫn còn nghèo.
Khi bình minh bắt đầu ló rạng tại Hà Nội, những công viên dần trở nên đông đúc. Rất nhiều người cao tuổi đến đó để tập thể dục buổi sáng trước khi tiết trời trở nên nóng hơn. Số lượng người đến tập thể dục càng lúc càng đông. Những bà lão ngồi thiền tại một khoảng sân trống, trong khi hàng chục người nhảy theo điệu Samba dưới bóng râm và số khác đang tích cực luyện tập trên những chiếc máy tập ngoài trời.
Theo Economist, trong vài thập kỷ tới, những công viên này sẽ càng đông đúc hơn nữa khi số lượng người cao tuổi ngày càng nhiều hơn.
Nhóm người trên 60 tuổi ở Việt Nam đang chiếm 12% dân số và được dự báo sẽ tăng lên 21% vào năm 2040, thuộc hàng nhanh nhất trên thế giới.
Lý do cho sự già hóa nhanh chóng đó một phần là do tuổi thọ trung bình đã tăng từ 60 tuổi vào năm 1970 lên 76 tuổi năm 2018. Sự phát triển của nền kinh tế cũng giúp giảm bớt tỷ lệ sinh trong cùng khoảng thời gian trên, từ 7 trẻ em/phụ nữ xuống còn dưới 2 trẻ em/phụ nữ.
Tình trạng già hóa dân số cũng đang diễn ra ở nhiều quốc gia tại khu vực châu Á. Tuy nhiên, điểm khác biệt là tại Việt Nam, tốc độ già hóa diễn ra quá nhanh trong bối cảnh đất nước vẫn còn nghèo.
Khi tỷ trọng dân số trong độ tuổi lao động tăng lên mức cao nhất ở Hàn Quốc và Nhật Bản, GDP bình quân đầu người đạt lần lượt 32.585 USD và 31.718 USD. Con số này ở Trung Quốc là 9.526 USD.
Tại Việt Nam, tỷ trọng dân số trong độ tuổi lao động đạt mức cao nhất vào năm 2013. Khi đó, GDP bình quân đầu người chỉ là 5.024 USD. Indonesia và Philippines dự kiến sẽ có những bước ngoặt đáng kể trong những thập niên tới với mức thu nhập cao gấp vài lần so với Việt Nam.
Câu hỏi được đặt ra hiện nay là liệu chính phủ có thể hỗ trợ hàng triệu người Việt Nam khi về già?
Kết quả cuộc khảo sát với nhóm người cao tuổi vào năm 2011 cho thấy có tới 90% trong số họ không có khoản tiền tiết kiệm đáng giá. Chi phí hỗ trợ cho nhóm người này sẽ đắt đỏ hơn bao giờ hết. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự đoán tiền hưu trí có thể làm tăng mức chi tiêu chính phủ thêm khoảng 8 điểm phần trăm GDP vào năm 2050.
Vấn đề đáng quan ngại hơn đang diễn ra tại vùng nông thôn, nơi hầu hết người cao tuổi đang sinh sống. Trước đây, con cái thường chăm sóc cha mẹ khi các bậc sinh thành về già. Ngày nay, xu hướng người trẻ rời bỏ làng quê lên thành phố lập nghiệp ngày càng phổ biến.
Khảo sát cho thấy tỷ lệ người già sống một mình tại các làng xã đang tăng lên. Nhiều người trong số họ vẫn phải tiếp tục làm việc cho đến khi trút hơi thở cuối cùng. Khoảng 40% nam giới nông thôn ở độ tuổi 75, tỷ lệ này cao gấp đôi so với cư dân thành thị. Nhóm đàn ông cao tuổi trên thường làm các công việc lao động tay chân nặng nhọc như trồng trọt hoặc chăn nuôi.
Cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho hàng triệu người lớn tuổi cũng là mối bận tâm lớn tại Việt Nam. Số người mắc các bệnh như Alzheimer, bệnh tim và tổn thương chức năng vận động ảnh hưởng bởi tuổi tác ngày càng nhiều hơn. Khoảng 1/3 những người trên 60 tuổi không có bảo hiểm y tế khiến chi phí điều trị rất tốn kém.
Chính phủ Việt Nam hiện nay bắt đầu thực hiện những chính sách để giảm gánh nặng tài chính và cải thiện đời sống cho người cao tuổi. Năm 2017, chính phủ đã nới lỏng chính sách hai con. Tháng 5, chính phủ thông báo sẽ tăng tuổi hưu từ 60 lên 62 với nam giới và 55 lên 60 với nữ giới và cải cách chương trình lương hưu. Trong năm 2019, chính phủ có kế hoạch cải tạo hệ thống bảo hiểm y tế và hỗ trợ xã hội.
Tuy nhiên, cấu trúc nền kinh tế sẽ không thay đổi. Thông thường, tại các quốc gia khác, khi thu nhập bình quân tăng lên, người dân có xu hướng chuyển từ làm nông nghiệp sang ngành có năng suất cao hơn như dịch vụ. Với thước đo này, Việt Nam đang tụt hậu so với các nước láng giềng.
Khi dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh vào năm 2013, nông nghiệp chiếm 18% nền kinh tế Việt Nam. Trong khi, cũng thời điểm đó tại Trung Quốc, nông nghiệp chỉ chiếm 10% GDP.
Đáng lo ngại hơn, năng suất lao động của nông dân có xu hướng giảm dần theo độ tuổi. Sự phụ thuộc quá nhiều vào nông nghiệp phần nào giải thích được lý do có đến 3/4 lao động Việt Nam làm việc kém hiệu quả hơn khi họ già đi. Tỷ lệ này ở Malaysia chỉ khoảng 1/2.
Tại nhiều quốc gia châu Á, người dân đang già đi nhanh chóng. Tuy nhiên, già hóa trước khi trở nên giàu có đang khiến Việt Nam phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức hơn.
Vỹ An (Tổng hợp)