Đây là bài thuốc thường dùng trong Đông y, công dụng cơ bản là bổ khí, ích khí kiện Tỳ, qua đó mà khiến công năng vận hóa, công năng sinh hóa của cơ thể được hồi phục và tăng cường, có thể tinh vi của đồ ăn sinh hóa thành khí, còn có thể chuyển thành huyết.
‘Tứ quân tử thang’ là phương thuốc cơ bản để bổ khí kiện Tỳ, được lấy ra từ cuốn “Thái bình huệ dân hòa tễ cục phương“, sách do cục Thái Bình Huệ Dân thời Tống biên soạn. Toàn tập gồm 10 quyển, phần phụ chỉ nam tổng luận 3 quyển; phân làm 14 loại gồm thương phong, thương hàn, các bệnh về khí, đàm ẩm, bệnh hư tổn v.v; ghi lại 788 phương thuốc. Những phương thuốc thu thập đều là những phương thuốc hiệu quả mà dân gian thường dùng, ghi chép lại chủ trị, phối ngũ cho đến phương pháp bào chế cụ thể, là một bộ sách y học được lưu truyền rộng rãi và có ảnh hưởng tương đối lớn.
Thành phần ‘Tứ quân tử thang‘ bao gồm: Nhân sâm, Bạch truật (sao vàng hạ thổ), Phục linh, Chích Cam thảo, còn gia thêm gừng 3 lát, Táo tàu 2 quả, sắc uống. Chủ trị gồm tất cả các bệnh khí hư, cơ thể suy nhược, đặc biệt là Tỳ Vị khí hư, biểu hiện sắc mặt vàng, tứ chi vô lực, tiếng nói nhỏ yếu, ăn uống kém, không ngon miệng hoặc đại tiện lỏng, mạch tượng mềm yếu (nhược)…
Trên lâm sàng có thể ứng dụng cho người Tỳ Vị khí hư, như chứng viêm dạ dày mạn tính, viêm loét hành tá tràng gây thiếu máu, vị tràng hư nhược, ăn uống kém, nôn mửa, kiết lỵ, tứ chi vô lực, bán thân bất toại, bệnh trĩ, thoát giang, người già hư nhược xuất huyết, đái són.
‘Tứ quân tử thang’ là phương thuốc bổ khí kiện tỳ thường dùng. Tỳ trong Trung y bao hàm ruột non, kiện Tỳ chính là để ruột non vận động tiêu hóa, thúc đẩy nhu động ruột, hỗ trợ hấp thu, bởi vì bổ khí cũng có thể sinh huyết, từ đó có thể chữa thiếu máu.
‘Tứ quân tử thang’ nếu gia thêm Bán hạ, Trần bì thì được gọi là ‘Lục quân tử thang’, trị Tỳ vị hư kiêm đàm ẩm. ‘Lục quân tử thang’ thêm Mộc hương, Sa nhân thì được gọi là ‘Hương sa lục quân tử thang’, có thể trị Tỳ vị khí hư, sức đề kháng kém dễ cảm mạo, viêm mũi dị ứng hoặc viêm phế quản mạn tính. Bởi vì phương thuốc này có thể thúc đẩy sự bài tiết của họng và khí phế quản, làm đờm dễ long, tăng cường khả năng miễn dịch của cơ thể. Nếu điều trị các chứng trĩ, thoát giang, người già hư nhược xuất huyết, đái són… thì cần gia thêm các vị làm thăng đề trung khí như Hoàng kỳ, Sài hồ… Đối với viêm gan mạn tính thường xuất hiện vị tràng hư nhược, ăn uống kém, nôn mửa bởi trong ngũ hành Can Mộc khắc Tỳ Thổ, tăng cường công năng của vị tràng thì có thể cải thiện sự tương khắc của Can Mộc.
Trong ‘Tứ quân tử thang‘, Nhân sâm tính hàn, có công năng đại bổ nguyên khí, nhưng Nhân sâm đắt tiền không dễ có nên có thể dùng Đảng sâm thay thế; Đảng sâm tính ôn, có công năng bổ tỳ ích phế, thích hợp với các chứng bệnh khí hư bất túc; trẻ nhỏ thuần dương dễ bị nhiệt, có thể dùng Phấn quang sâm (còn gọi là Tây dương sâm, tính hàn, công dụng bổ khí dưỡng âm) thay thế. Bạch truật bổ tỳ táo thấp, Phục linh lợi thủy tả nhiệt, chích Cam thảo bổ tỳ vị, điều hòa các vị thuốc, có khả năng tăng cường hệ miễn dịch của cơ thể. Cam thảo dùng mật chích, có thể tư nhuận tràng vị, bù đắp cho dược tính quá khô táo của Bạch truật.
Hùng Hoàng biên dịch
Theo Epochtimes – Lý Ứng Đạt (Trưởng phòng khám Trung y Từ Hàng)