Cây xấu hổ có tên là xấu hổ vì khi chúng ta lại gần chạm nhẹ là cây co rúm lại liền, nhưng bạn đừng cười vì đối với xương khớp, bệnh zona, mất ngủ, dạ dày… thì cây không xấu hổ chút nào.
Cây xấu hổ thuộc loại cây thảo sống một năm. Cây nhỏ, mọc thành bụi lớn, cao 30 – 40cm. Thân cành lòa xòa, cong queo uốn éo, có lông và gai nhỏ. Lá kép, tất cả đều cụp lại khi đụng phải. Hoa nhỏ mọc ở kẽ lá được xếp thành đầu tròn, màu tím hồng, 4 cánh, 4 nhụy, 4 noãn, 4 cánh dính nhau ở nửa dưới. Quả thắt lại giữa các hạt, có nhiều lông cứng.
Mùa hoa từ tháng 6 – 8. Ở Việt Nam, xấu hổ phân bố rải rác khắp nơi, từ đồng bằng đến vùng núi có độ cao dưới 1000m. Cây xấu hổ ưa sáng, mọc trên đất ẩm ở bãi sông, ven đường, nương rẫy, ruộng bỏ hoang. Cây chịu được khi hạn và nắng nóng (nhiệt độ tới 38oC) ở các tỉnh miền Trung cát nóng.
Theo Đông y, hầu hết các bộ phận của cây xấu hổ đều được dùng làm thuốc. Trong đó cành và lá cây xấu hổ có vị ngọt, hơi đắng, tính lạnh, hơi độc; có tác dụng thanh can hỏa, an thần, tiêu tích, giải độc; thường dùng trong các bài thuốc dưỡng tâm, an thần, giải độc cho cơ thể. Rễ xấu hổ có vị chát, hơi đắng, tính ấm, có độc tố, có tác dụng chỉ khái, hóa đàm, hoạt lạc, hòa vị, tiêu tích…
Và đây là nguyên nhân vì sao cây không xấu hổ:
1. Chữa bệnh Zona
Lá cây xấu hổ giã nát, đắp vào chỗ bị bệnh. Ngày đắp 2-3 lần. Trước khi đắp nên làm sạch và thấm khô vết thương trước khi đắp thuốc.
2. Viêm dạ dày mạn tính
Rễ cây xấu hổ làm sạch đất cát, thái nhỏ, phơi khô. Mỗi lần sắc lấy 10-15g sắc với nước uống trong ngày.
3. Đau nhức xương khớp kéo dài
Rễ cây xấu hổ thái thành từng miếng mỏng, mang phơi khô chỗ mát. Mỗi ngày lấy 120g đem sao vàng. Sau đó tẩm rượu 35-40 độ rồi lại sao vàng cho khô thuốc. Đổ thêm 600ml nước, đun nhỏ lửa (nên sắc bằng ấm đất hoặc ấm sứ) sắc còn 200-300ml nước, chia uống 2-3 lần/ngày. Uống đều trong 4-5 ngày sẽ thấy công dụng giảm đau nhức xương khớp rõ rệt.
4. Bài thuốc viêm khí quản mạn tính
Rễ cây xấu hổ 100g sắc với 600ml nước lấy 100ml, chia 2 lần uống trong ngày; mỗi liệu trình 10 ngày. Các quan sát lâm sàng cho thấy, 70% bệnh nhân khỏi bệnh hoặc có chuyển biến tốt sau 1 liệu trình. Tỷ lệ này là 80% sau 2-3 liệu trình, mỗi liệu trình cách nhau 5-10 ngày. Khi điều trị bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ về liệu trình điều trị.
5. Bài thuốc chữa suy nhược thần kinh, mất ngủ
Cả cây xấu hổ 15g (hoặc lá 6-12g), dùng riêng hoặc phối hợp với cây nụ áo tím 15g, cây me đất 30g, sắc uống vào buổi tối. Dùng 7-10 ngày.
6. Bài thuốc chữa tăng huyết áp
Cả cây xấu hổ, trắc bách diệp, hoa dại, câu đằng, đỗ trọng, lá vông nem, hạt muồng sao, thân lá bạch hạc mỗi vị 6g, hà thủ ô, tang ký sinh mỗi vị 8g, địa lang 4g. Sắc uống mỗi ngày. Có thể tán bột, luyện thành viên, ngày uống 20-30g.
Chi Mai