Bạn đang ở công viên chơi đùa cùng bọn trẻ. Mọi người đều vui vẻ, và rồi có một con chó lạ không chủ xuất hiện. Nó gương mắt nhìn lũ trẻ. Ngay tức thì, hệ thống cảnh giác trước mối nguy hiểm trong não bộ của bạn liền kích hoạt.
Bạn lập tức cảnh giác, hoàn toàn tập trung vào con chó; tim đập liên hồi, bàn tay nắm chặt. Con chó gầm ghè, nhe răng và như muốn vồ bạn. Bạn đang ở trong tình thế sống còn, cảm giác giận dữ và bạo lực. Bạn hét lên, bạn sẽ đánh nó mà không để ý đến việc liệu bạn có thể bị nó cắn hay không.
Con chó sủa ăng ẳng đầu hàng và bỏ đi, trong khi bạn đang đứng ra bảo vệ trước mặt con cái của bạn.
Loại nổi giận và hiếu chiến này thuộc về phía “chiến đấu” của bộ cảm xúc “chiến đấu hay bỏ chạy”. Theo nghiên cứu về sự phát triển của các yếu tố tâm lý, phản ứng sinh lý này giúp cơ thể chúng ta chuẩn bị chống lại một mối đe dọa hoặc để bỏ chạy.
Nổi giận là một trong bảy cảm xúc phổ biến thông thường đối với mọi giới tính, lứa tuổi trong nhiều nền văn hóa khác nhau, là một phần gắn liền với sự tồn tại của con người, nhất là đối với con người hiện đại, cảm xúc này có thể đến bất cứ lúc nào. Giận dữ, và hiếu chiến có thể gây hậu quả nghiêm trọng khi thể hiện ra thành bạo lực trên đường phố, tại nhà riêng và các nơi khác trong cộng đồng.
Tất cả chúng ta đều nổi giận
Theo nhà nghiên cứu hàng đầu về cảm xúc Paul Ekman, tức giận là một trong bảy cảm xúc phổ biến thông thường đối với mọi giới tính, lứa tuổi ở hầu hết các nền văn hóa. Ông cho biết, tức giận có thể đến vì cảm thấy một điều gì đó can thiệp vào việc việc đạt được mục tiêu đã định của chúng ta, hoặc khi chúng ta trải nghiệm, cảm nhận một sự việc đang đe dọa bản thân mình về thể chất hoặc về tâm lý.
Khi mất kiểm soát cảm xúc sẽ rất dễ tiến tới bực tức, nóng giận, nó khiến ta dồn sự chú ý vào các mối đe dọa, và nó hiển lộ rõ trong cơ thể chúng ta, thông thường bắt đầu trong vùng lõm thượng vị dạ dày, rồi bốc lên đến mặt và là nguyên nhân khiến chúng ta phải nhăn nhó và nắm chặt nắm đấm của mình. Khi sự sân hận trào dâng, nó được thể hiện về mặt thể chất bằng tiếng thét, đấm hoặc đá.
Cơn bực tức thường xuất hiện rất nhanh và lộ rõ trong cơ thể chúng ta, thông thường bắt đầu trong lõm thượng vị dạ dày, bốc dần lên mặt và là nguyên nhân gây cho chúng ta phải nhăn nhó và nắm chặt nắm đấm của mình.
Nhưng liệu bạn có muốn là một thành viên trong một nhóm mà luôn có một người hay khó chịu, mất kiểm soát không? Hầu hết mọi người đều nói không, một trong những hậu quả chính của sự tức giận là: tức giận thường gây tổn hại đến các mối quan hệ và làm người nổi giận cảm thấy cô lập. Vì vậy, sự tức giận bản thân không phải là vấn đề, vấn đề là cách chúng ta kiểm soát và thể hiện nó ra sao.
Rối loạn tức giận
Không có sự chẩn đoán rõ ràng nào về chứng rối loạn giận dữ, nhưng sổ tay hướng dẫn chẩn đoán về bệnh tâm thần ghi nhận cả “chứng rối loạn khiến dễ bùng nổ liên tục các cơn tức giận”, được đặc trưng bởi sự bùng phát hành vi được tái diễn đi kèm với sự thất bại trong việc kiểm soát các cơn bốc đồng hung hãn. Điều này ảnh hưởng đến 7,3% dân số tại một thời điểm nào đó trong cuộc sống và ảnh hưởng đến 3,9% phần trăm dân số trong 12 tháng qua.
Bên cạnh đó, tức giận là một biểu hiện lâm sàng phổ biến có ảnh hưởng đến một loạt các vấn đề sức khỏe tâm thần khác chẳng hạn như chứng trầm cảm, lo âu, rối loạn căng thẳng sau chấn thương, những rối loạn do sử dụng dược phẩm và từ một số vấn đề khác.
Nếu bạn bắt đầu nhận thấy rằng bạn đang ở trên ngưỡng khá gần đến chứng rối loạn này, có thể bạn sẽ làm những việc mà sau này khiến bạn hối hận, bạn đang có xu hướng nhanh chóng phản ứng thay vì nghĩ cách đối phó và nếu một số người xung quanh bạn đã nói rằng dạo này bạn hay nổi giận, thì bạn hãy coi đây là những dấu hiệu cho thấy bạn cần có hành động thiết thực với bản thân.
Bạn có thể bắt đầu bằng cách nói chuyện với bác sĩ của mình, và nếu cần thiết, yêu cầu một giấy giới thiệu để được gặp một nhà tâm lý học. Hoặc bạn có thể đến chia sẻ với một nhà tâm lý.
Kiểm soát cơn nóng giận
Về liệu pháp đối với sự tức giận, khách hàng được hỏi: “Điều gì sẽ là nỗi sợ lớn nhất của bạn trong việc từ bỏ hoặc làm giảm đáng kể sự tức giận của mình?“
Nhiều người đáp lại với một nỗi sợ vì bị tổn thương, sợ không thể đại diện cho chính mình, hay sợ hãi những điều bất công hay không công bằng xảy ra. Đây là tất cả các câu trả lời hợp lý.
Tuy bản thân cơn giận không phải là sự gây hấn nhưng tức giận có thể dẫn đến gây hấn, vì vậy khi chúng ta cảm thấy tức giận, chúng ta cần cố gắng liên hệ nó với những cảm xúc của sự khôn ngoan, sức mạnh, lòng can đảm và sự quyết đoán.
Chương trình quản lý sự giận dữ cho tập thể nhóm và cá nhân, do các nhà tâm lý học điều hành, có tỷ lệ thành công khá tốt. Họ đã tiến hành kiểm tra, phân tích tổng hợp các chương trình quản lý sự tức giận qua 92 nghiên cứu cho thấy các chiến lược liệu pháp hành vi nhận thức (cognitive-behaviour therapy – CBT) đã giúp làm giảm đáng kể sự tức giận và hung hăng, và cũng sẽ làm tăng các hành vi tích cực.
Một số bác sĩ cũng đang sử dụng một kỹ thuật mới gọi là liệu pháp tập trung từ bi (CFT). CFT khác với các liệu pháp điều trị trong quá khứ, vì nó tập trung vào việc hiểu biết bộ não của chúng ta là “những thứ tinh tế” như thế nào mà có thể làm chúng ta bị cuốn vào tất cả các loại mô hình và chu kỳ các móc nối khó khăn . Vì vậy, từ góc độ CFT, chúng ta cần phải trước hết hiểu được bộ não và nó hoạt động ra sao, như vậy chúng ta mới có thể giúp chính mình khi cơn tức giận biểu lộ ra.
Chuyên gia về sự tức giận Russell Kolts đã xây dựng một chương trình quản lý dựa trên CFT, được gọi là True Strength (Sức mạnh thật sự), mà hiện ông đang sử dụng để đánh giá các tù nhân. Mục đích là để bắt đầu chỉ đạo sự từ bi đối với chính mình để giúp chúng ta tự làm dịu mình, cảm thấy thoải mái hơn và sẵn lòng làm việc cùng với nỗi đau khổ và cảm xúc tiêu cực vốn thổi bùng cơn tức giận của chúng ta.
Những lời khuyên để kiểm soát sự tức giận của bạn
Hội tâm lý Úc có một số lời khuyên khiến người ta có thể quản lý được sự tức giận khi nó bộc lộ trong cuộc sống hàng ngày:
- Xác định những nguyên nhân về sự tức giận của bạn, chẳng hạn như các môi trường và con người.
- Chú ý các dấu hiệu cảnh báo thuộc về cơ thể của sự tức giận: đau thắt vai, tăng nhịp tim, nóng mặt.
- Phác ra một chiến lược làm việc cho bạn. Điều này có thể bao gồm việc làm hơi thở của bạn chậm lại, hình dung, đánh giá những suy nghĩ của bạn, trút bỏ thời gian đó và thay đổi hoàn cảnh của bạn, hoặc sử dụng các kỹ năng thư giãn.
- Diễn tập những chiến lược tức giận của bạn. Hãy tưởng tượng ở trong một tình huống khiến cho bạn tức giận và rút ra một trong những kỹ năng của bạn.
- Hãy nhớ rằng, sự tức giận ở chính nó không phải là vấn đề. Vấn đề nằm ở cách chúng ta quản lý và thể hiện nó ra sao.
Người ta cho rằng câu nói tốt nhất của Đức Đạt Lai Lạt Ma là: “Người anh hùng thực sự là một người chế ngự được sự tức giận của mình“.
Theo Đại Kỷ Nguyên tiếng Anh
Tâm Tư Ngọc biên dịch
Xem thêm: Người không biết tức giận mới chính là người mạnh mẽ nhất