Theo văn hóa phương Đông, lịch được xác lập theo chu kỳ của mặt trăng, chia làm 12 giờ trong một ngày và mỗi con vật đại diện 2 giờ trong một ngày 24 tiếng, 12 tháng trong một năm, 12 năm trong một giáp. Mỗi năm đều được “hộ trì” bởi một trong số mười hai con vật. Đó cũng là dấu hiệu để nhận đoán về số mệnh của từng người theo cung Hoàng đạo.
1. The Rat: Tý
Người mang tuổi Tý rất quyến rũ đối với người khác phái (person of the opposite sex). Họ rất năng động (dynamic) nhưng thường mất thì giờ vì những chuyện vặt vãnh (to waste one’s time on trifles).
2. The Ox: Sửu
Sửu: Trâu tượng trưng cho sự siêng năng (diligence) và lòng kiên nhẫn (patience). Năm con trâu thường có tiến triển (progression) chậm nhưng vững vàng. Người mang tuổi Sửu thường điềm tĩnh (imperturbable) và kiên định(steadfast) nhưng bướng bỉnh (stubborn).
3. The Tiger: Dần
Dần: Những người mang tuổi hổ thường rất nóng tính (hot-tempered), nhưng họ lại rất biết cách linh hoạt(flexible) và xoay chuyển cá tính sao cho thích nghi với hoàn cảnh (adapt to circumstances).
4. The Cat: Mão
Mão: Mèo tượng trưng cho những người ăn nói nhẹ nhàng (soft-spoken), nhiều tài năng (talented), tham vọng (ambitious), có tính kiên nhẫn và sẽ thành công trên con đường học vấn. Họ rất xung khắc (incompatible) với người tuổi Tý.
5. The Dragon: Thìn
Thìn: Con rồng trong 12 con giáp biểu tượng cho uy quyền hoàng gia (royal authority). Người tuổi Rồng rất trung thực (honest), năng nổ (dynamic) nhưng rất nóng tính và bướng bỉnh. Họ là biểu tượng của quyền lực (power), sự giàu có (richness) và thịnh vượng (prosperity).
6. The Snake: Tỵ
Tỵ: Người tuổi rắn rất khôn ngoan (wise). Họ hiền lành (good-natured), sâu sắc (deep) và biết cảm thông(sympathizing). Ngoài ra, họ rất quyết đoán (determined) và cố chấp (intolerant).
7. The Horse: Ngọ
Ngọ: Người tuổi Ngọ thường rộng lượng (big-hearted) và mạnh mẽ (strong). Họ có tính cao quý (lofty) và thông thái. Tuy nhiên, người tuổi này cũng khá nóng nảy.
8. The Goat: Mùi
Mùi: Người tuổi Mùi điềm tĩnh, khiêm tốn (modest) nhưng nhút nhát (timid) và không có lập trường. Họ ăn nói rất vụng về (clumsy) nhưng thường có thói quen giúp đỡ mọi người.
9. The Monkey: Thân
Thân: Người tuổi Thân thường là nhân tài có tính cách thất thường (erratic character). Ngoài ra, họ khéo tay(dexterous) và nhiều sáng kiến (initiative), nhất là trong các vụ giao dịch.
10. The Rooster: Dậu
Dậu: Năm Dậu tượng trưng cho một giai đoạn hoạt động lao động siêng năng (assiduos) vì gà phải bận rộn từ sáng đến tối. Mào của con gà trống là biểu tượng cho trí tuệ bác học (intellectual savant). Người sinh vào năm Dậu là người có tư duy sâu sắc.
11. The Dog: Tuất
Tuất: Năm Tuất cho biết một tương lai thịnh vượng. Chó được nuôi để giữ nhà, vì vậy năm Tuất được tin là năm rất an toàn (safe).
12. The Pig: Hợi
Hợi: Lợn tượng trưng cho sự giàu có. Người tuổi Hợi rất hào hiệp (generous), galăng (gallant) và dũng cảm (brave). Tuy khá bướng bỉnh, nóng tính nhưng họ rất siêng năng và chịu lắng nghe.
Câu chuyện lâu đời nhất trong số những truyền thuyết giải thích về sự hình thành của 12 con giáp là kể về một cuộc đua.
Chuyện kể rằng, Ngọc Hoàng thượng đế muốn tìm ra một cách để phân định thời gian nên đã chọn ra mười hai con vật vượt qua sông để lấy vị trí trong lịch Hoàng đạo.
Con chuột xuất phát rất sớm vào lúc mặt trời mọc và trên đường ra sông nó đã gặp ngựa, hổ và trâu. Vì con chuột rất nhỏ và bơi yếu, nó đã nhờ các con vật khác. Chỉ có trâu đồng ý giúp đỡ. Tuy nhiên, khi sang đến bờ bên kia, chuột đã nhanh nhảy khỏi lưng trâu và về thứ nhất.
Trâu về nhì còn hổ về thứ ba. Thỏ vì để có thể chống lại dòng nước xiết, nó đã nhảy trên những tảng đá và khúc cây nổi trên sông và về thứ tư. Tiếp theo là rồng, mặc dù nó đã có thể bay qua sông nhưng phải dừng lại để giúp những con vật khác mà nó gặp trên đường. Sau rồng là ngựa, nó đang phi thật nhanh qua sông để về đến đích thì một con rắn trườn qua, ngựa giật mình dừng lại, để cho rắn bò vào vị trí thứ sáu.
Ngọc Hoàng nhìn ra phía dòng sông, thấy dê, khỉ, gà đang ở chung trên một chiếc bè. Tới khi chúng đến được bờ bên kia thì cả ba quyết định nhường vị trí thứ tám cho dê, con vật hiền lành nhất trong nhóm, sau đó mới tới khỉ và gà.
Tiếp theo là chó, nó đang cố gắng bò lên bờ sông. Do mải chơi dưới nước nên chỉ về đích ở vị trí thứ mười một. Và vị trí cuối cùng thuộc về lợn. Nó vì đói quá nên đã dừng lại để ăn và ngủ một giấc ngắn trước khi bì bõm lội qua sông để về đích. Kể từ đó, mỗi năm lại được tượng trưng bởi một con giáp theo thứ tự như trên, tạo thành một chu kỳ lặp lại sau đúng 60 năm.
Tại sao lại là 60 mà không phải 12 năm? Bởi vì lịch Trung Hoa cổ thì 12 con giáp gắn với Thập Nhị Chi sẽ kết hợp với Thập Thiên Can, được tạo thành bởi năm nguyên tố Ngũ hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Mỗi nguyên tố lại được ghép với âm hoặc dương để tạo thành chu kỳ 10 năm. Khi 12 con giáp của Thập Nhị Chi được ghép với một nguyên tố trong Ngũ Hành, cùng âm hoặc dương của Thiên Can, sẽ tạo thành 60 năm từ những tổ hợp khác nhau, gọi chung là Lục thập Hoa giáp, hay Can Chi.
Cuộc đua trong câu chuyện trên được xem như quyết định những con vật nào được thờ trong lịch Hoàng đạo của Trung Hoa. Nhưng khi hệ thống này trở nên phổ biến khắp châu Á, các nước khác đã cải biến vài nét cho phù hợp văn hóa của họ. Vì thế, khi xem lịch Hoàng đạo của Việt Nam, chúng ta có thể thấy con mèo thay thế cho vị trí của thỏ. Hay như ở Thái Lan, một con rắn thần tên Naga sẽ thay thế rồng.
Thiện Nhân (Tổng hợp)