Họ được tôn vinh là Diva, nghĩa là “Nữ thần”, hoặc được tôn vinh là “Nữ hoàng”, có phải Trời sinh ra họ đã khác biệt? Loạt bài này sẽ là quãng đường Đại Kỷ Nguyên cùng độc giả đi theo họ… như một khám phá đầy thú vị về tài năng và cuộc đời những con người có sức ảnh hưởng tới nhiều thế hệ khán thính giả…
Tiếp theo Phần 1
Thần tượng của tôi. Có lẽ đã tới lúc chúng ta bỏ xuống những nhận xét cảm tính về thần tượng để hiểu họ sâu sắc bằng kiến thức, lý trí và tâm hồn…để có thể trả lời được câu hỏi: Thần tượng của tôi, nàng thực sự là ai?
Thần tượng của tôi, nàng thực sự là ai?
Trong thanh nhạc chia ra làm 3 loại giọng nữ chính là Nữ trầm (contralto), Nữ trung (mezzo) và Nữ cao (soprano). Trong mỗi loại giọng lại phân chia làm nhiều nhánh nhỏ, thể hiện sắc nét và cụ thể đặc điểm giọng hát của mỗi người. Vậy trước hết cùng tìm hiểu thần tượng của bạn có quãng giọng nào? Âm vực giọng của họ ra sao?
Giọng nữ toàn năng (Assoluta/Sfogato): Maria Callas
Đầu tiên phải nhắc đến là giọng Nữ Toàn Năng. Đây là loại giọng hiếm nhất trong các giọng nữ, hình thành do bẩm sinh và luyện tập bền bỉ. Giọng nữ toàn năng có tessitura (quãng hát thoải mái) rất rộng, có thể hát thoải mái từ âm vực của nữ trầm, nữ trung lên tới nữ cao một cách hết sức tự nhiên, như thể ở âm vực nào cũng là màu giọng bẩm sinh của họ.
Giọng hát này có âm lượng khổng lồ, sự đanh thép, sắc lạnh, sức bền tương đương nữ cao và nữ trung kịch tính, đồng thời vô cùng linh hoạt, chuyển quãng đơn giản và nhẹ như lông hồng, thực hiện vô số kĩ thuật hoa mỹ như nữ cao màu sắc. Nó còn có thể hát mềm mại, mượt mà như một giọng nữ trữ tình. Nói chung, với loại giọng này, người ta chỉ có thể trầm trồ: kỳ diệu, phi thường…
Điển hình nhất của loại giọng này là Maria Callas, người có thể hát mọi vai diễn dành cho giọng nữ trong opera.
Ở nhạc đại chúng, chỉ duy nhất Rachelle Frelle đủ năng lực trở thành assoluta.
Nữ trầm (Contralto): Hiếm có ở châu Á, trong các ca sĩ Việt Nam, chỉ đếm được trên đầu ngón tay…Những đại diện tiêu biểu trên thế giới: Cher, Dalida, Toni Braxton, Marian Anderson…
Theo định nghĩa trong nhạc cổ điển, giọng nữ trầm được tạo bởi contre (trầm) và alto (cao) – do trước đây alto là thiếu niên nam. Đây là giọng nữ trầm nhất, hát chủ yếu bằng giọng ngực. Giọng dày, trầm, khoẻ.
Đặc điểm của một nữ trầm gồm:
- Màu giọng rất dày, có độ sâu, nặng và tối (hơn nữ trung).
- Hát với giọng nam và có tính lưỡng tính (tức là có thể hát như một giọng nam cao).
- Quãng hát thoải mái nằm trên âm khu trầm và trung trầm.
Nữ trầm ít xuất hiện hơn rất nhiều so với nữ trung và nữ cao, đặc biệt là ở Việt Nam. Trong số các ca sĩ Việt hiện nay, chỉ đếm trên đầu ngón tay được một vài nữ trầm.
Nữ trung (Mezzo): Hầu hết các giọng nữ trung ở Việt Nam đều là nữ trung trữ tình
Nữ trung là loại giọng nằm giữa nữ trầm (contralto) và nữ cao (soprano). Đặc điểm của nữ trung gồm:
- Có thể hát quãng trầm tốt hơn nữ cao và hát quãng cao tốt hơn nữ trầm.
- Màu giọng thường tối và nặng hơn nữ cao nhưng nhẹ và sáng hơn nữ trầm.
- Quãng hát thoải mái thường nằm trong quãng trung và cận cao.
Thông thường, người ta chia nữ trung thành 2 loại là nữ trung trầm (mezzo alto) và nữ trung cao (mezzo soprano).
Nữ Trung Trầm (Mezzo Alto): các đại diện tiêu biểu Việt Nam gồm: Khánh Ly, Thanh Lam, Hồ Ngọc Hà, Thu Phương, Bảo Yến, Mỹ Tâm, Mỹ Hạnh, Ngọc Anh, Uyên Linh…
Là loại giọng khá gần với nữ trầm, màu giọng dày, có độ chắc, nặng và tối. Quãng hát thoải mái của loại giọng này nằm trên quãng trung trầm và trung, hát tốt âm khu thấp, cận thấp. Nữ trung trầm thường dễ bị nhầm với nữ trầm.
Một số ca sĩ nước ngoài tiêu biểu cho nữ trung trầm gồm: Tina Turner, Etta James, Adele, Amy Winehouse, Edith Piaff, Karen Carpenter, Mahalia Jackson, Judy Garland, Shirley Bassey, Mahalia Jackson…
Nữ trung cao (mezzo soprano): các đại diện tiêu biểu của Việt Nam gồm: Hương Tràm, Mỹ Linh, Hồng Nhung, Thanh Hà…
Là loại giọng gần với nữ cao, màu giọng sáng và mảnh hơn nữ trung trầm, nhưng vẫn tối hơn nữ cao. Quãng hát thoải mái của loại giọng này thường nằm trên quãng trung và cận cao, nhưng hát trầm và cao cũng rất tốt. Quãng giọng của nữ trung cao thường khá rộng, có thể xuống được những note rất trầm và lên được những note rất cao. Nữ trung cao thường dễ bị nhầm với nữ cao.
Một số ca sĩ nước ngoài tiêu biểu cho nữ trung cao gồm: Beyonce, Barbra Streisand, Jane Monheit, Lee Sun Hee, Donna Summer, Ethel Merman, Marilyn Horne…
Tuy nhiên, trong cách phân loại chính thống hơn, người ta thường phân thành những nhánh sau:
Nữ trung kịch tính (Dramatic mezzo): châu Á không có loại giọng này
Đây là loại giọng hiếm, có âm sắc rất nặng, dày và tối, đanh thép, metallic, phát triển mạnh quãng trung trầm và trung. Nữ trung trữ tình thường có âm lượng lớn, hát được với cường độ kịch tính liên tục. Loại giọng này đặc trưng nhất ở sức chịu đựng bền bỉ khi phải hát ở cường độ lớn liên tục trên quãng trung.
Tiêu biểu cho nữ trung kịch tính gồm: Milla Edelman, Christina Carr, Fiorenza Cossotto, Jennifer Holiday, Ethel Merman, Anastacia, Shirley Bassey, Mahalia Jackson… Châu Á không có loại giọng này.
Hầu hết tất cả các nữ trung ở Việt Nam là nữ trung trữ tình (lirico mezzo)
Loại giọng này khá phổ biến, âm sắc nhẹ nhàng, đầy đặn, ấm áp, âm lượng vừa phải, phát triển ở quãng trung trầm, trung và cận cao. Giọng nữ trung trữ tình cũng khá mạnh mẽ, nội lực. Điển hình cho loại giọng này là Grace Bumbry, Barbra Streisand, Lee Sun Hee, Adele, Edith Piaff…
Hầu như tất cả nữ trung ở Việt Nam đều là nữ trung trữ tình.
Nữ trung trữ tình kịch tính (Spinto mezzo): Tina Turner, Whitney Houston (thời 1990-1994)
Đây là loại giọng lai giữa nữ trung kịch tính và nữ trung trữ tình. Spinto mezzo có quãng trung và cận cao mạnh mẽ, nội lực, âm lượng lớn, quãng trầm dày và nặng nhưng không thể hát ở cường độ lớn và đậm màu sử thi như nữ trung kịch tính. Bù lại, spinto mezzo vẫn có thể hát trữ tình, mềm mại ở một số đoạn hát nhất định.
Điển hình cho nữ trung trữ tình kịch tính là: Tina Turner, Etta James, Yolanda Adams, Whitney Houston (thời 1990-1994), Lani Misalucha… Việt Nam chưa có loại giọng này.
Nữ trung màu sắc (Coloratura mezzo): Beyonce
Loại giọng này có quãng giọng khá rộng, âm sắc sáng và mảnh nhất trong các loại nữ trung. Sở trường của nữ trung màu sắc là sự linh hoạt trong việc chuyển quãng, chuyển giọng và thực hiện được nhiều kĩ thuật hoa mỹ. Nữ trung màu sắc có thể đạt tới những note rất cao nhưng khoảng hát thoải mái vẫn nằm trên quãng trung, cận cao và tối hơn so với một nữ cao thông thường.
Một số nữ trung màu sắc tiêu biểu là: Marilyn Horne, Beyonce… Việt Nam chưa có loại giọng này.
Nữ cao: là loại giọng phổ biến nhất trong các giọng nữ
Nữ cao là loại giọng cao và phổ biến nhất trong các loại giọng nữ. Một nữ cao thường có âm sắc sáng hơn nữ trung và nữ trầm, (quãng hát thoải mái) nằm trong quãng cận cao và cao. Nữ cao được chia thành các nhánh sau:
Nữ cao kịch tính (Dramatic soprano): Patti Labelle, Birgit Nilsson
Là loại nữ cao có âm lượng khổng lồ, metallic, khỏe khoắn và nội lực, đanh thép và rắn chắc, âm sắc hơi lạnh và đậm tính sử thi, hùng tráng. Loại giọng này đặc trưng nhất ở sức chịu đựng bền bỉ khi phải hát ở cường độ lớn liên tục trên quãng cao.
Một số nữ cao kịch tính tiêu biểu gồm: Birgit Nilsson, Kirsten Flagstad, Jessye Norman, Ghena Dimitrova, Patti Labelle, Monica Naranjo… Châu Á không có loại giọng này.
Nữ cao trữ tình (Lirico soprano)
Loại giọng này đặc trưng bởi sự nhẹ nhàng, mềm mại, nữ tính, âm lượng vừa phải. Nữ cao trữ tình được chia thành hai loại nhỏ hơn:
Nữ cao trữ tình đầy đặn (Full lirico soprano): Đại diện tiêu biểu ở Việt Nam: Siu Black, Thanh Tuyền, Thu Hiền, Bích Việt…Đại diện nước ngoài: Monserrat Caballe, Celine Dion.
Loại nữ cao này phát triển mạnh mẽ ở quãng trung và cận cao (cao hơn vài note so với mezzo soprano). Tuy vẫn có sự mềm mại, trữ tình nhưng âm sắc của nó dày, đầy đặn, ấm áp hơn light lirico soprano và có thể hát nội lực, căng tràn ở quãng cận cao.
Tiêu biểu cho loại giọng này ở nước ngoài là: Monserrat Caballe, Anna Netrebko, Angela Gheorghiu, Mirella Freni, Lara Fabian, Celine Dion, Ruthie Henshall, Ock Joo Hyun, Lee Young Hyun, Linda Eder
Nữ cao trữ tình sáng mảnh (Light Lirico Soprano): Đại diện nước ngoài Diana Ross, Madonna. Đại diện Việt Nam: Hà Trần, Lan Anh, Thu Minh, Anh Thơ, Hồ Quỳnh Hương, Văn Mai Hương, Thanh Hoa, Như Quỳnh, Thái Thanh, Lê Dung, Phương Thanh.
Loại giọng này có âm sắc sáng, mảnh và nhẹ nhất, quãng hát thoải mái đặc biệt phát triển ở quãng cao nên có thể hát note cao dễ dàng, liên tục hơn.Điển hình cho loại giọng này ở nước ngoài là: Kathleen Battle, So Hyang, Cyndi Lauper, Madonna (thời debut), Jessica Simpson, Lee Heari, Diana Ross…
Đa số các nữ cao ở Việt Nam đều là light lirico soprano.
Nữ cao trữ tình kịch tính (Spinto Soprano): Đại diện: Whitney Houston, Renata Tebaldi.
Đây là giọng nữ cao trữ tình có thể chuyển thành kịch tính ở những đoạn cao trào. Spinto soprano hát trữ tình ấm áp, đầy đặn nhưng khi lên cao lại khỏe khoắn, đanh dày, âm lượng lớn, có màu kịch tính, phát triển mạnh ở quãng trung và cận cao.
Điển hình cho loại giọng này là: Leontyne Price, Renata Tebaldi, Whitney Houston (thời đầu), Cissy Houston… Việt Nam chưa có loại giọng này.
Nữ cao màu sắc (Coloratura Soprano)
Loại giọng này có âm vực rộng, âm sắc rất sáng và mảnh, vô cùng linh hoạt trên quãng cao, kiểm soát tốt những note rất cao và thực hiện được rất nhiều kĩ thuật hoa mỹ.
Nữ cao chim ưng (Falcon soprano): Đại diện Aretha Franklin, Vanessa Amorosi
Đây là loại giọng khá hiếm gặp, lai giữa spinto mezzo và spinto soprano. Tessitura của loại giọng này khá rộng, trải dài từ âm khu thấp của mezzo tới âm khu cao của soprano. Falcon soprano có thể hát quãng trầm tối, nặng, lên tới quãng trung mạnh mẽ, đanh dày, hơi hướng sử thi và tốt ở các note cao của spinto soprano.
Điển hình cho loại giọng này là Shirley Verrett, Aretha Franklin, Vanessa Amorosi.
Nữ cao thiên thần (Soubrette soprano): Đại diện thế giới Britney Spears
Đây là loại soprano nhẹ nhàng, nữ tính, mềm mại nhất, tessitura hẹp, thấp hơn lirico soprano và có âm sắc trong sáng, ngọt ngào như tiếng hát thiên thần. Điển hình cho loại giọng này là:
Thế giới: Erna Berger, Patrice Munsel, Norma Burrowes, IIRIS, Britney Spears and Anita Ward…
Việt Nam: Thùy Chi, Khánh Linh…
Khánh Linh và Thùy Chi ở Việt Nam cũng sở hữu giọng nữ cao thiên thần, ngọt ngào, trong sáng.
Dugazon: Đại diện Việt Nam: Hồng Nhung, đại diện thế giới: Cecilia Bartoli
Đây là giọng hát lai giữa nữ trung trữ tình và nữ cao thiên thần. Loại giọng này có âm lượng nhỏ, âm sắc quãng trung sáng nhưng ấm áp, quãng trầm tốt, hát với âm sắc của nữ trung và nữ cao nhẹ nhàng.
Điển hình cho loại giọng này gồm: Cecilia Bartoli, Lana del Rey, Mylene Farmer.
Ở Việt Nam có Diva Hồng Nhung thuộc loại giọng này.
Mời độc giả thưởng thức một số tiêu biểu của các loại giọng:
- Giọng nữ trầm trữ tình (lirico contralto) của Dalida trong Histoire d’un amour
2. Giọng nữ trung trầm (Mezzo alto) của Thu Phương trong Thuyền và Biển
3. Giọng nữ cao trữ tình sáng mảnh (light lirico soprano) tuyệt đẹp của Diva So Hyang
4. Quãng giọng từ F#3 đến E6 (Fa thăng 3 đến Mi 6) của Giọng Nữ toàn năng Maria Callas.
(Ký hiệu các nốt : đồ C , rê D , mi E , fa F , son G , la L , si B , đố C)
Giọng hát này có âm lượng khổng lồ, sự đanh thép, sắc lạnh, sức bền tương đương nữ cao và nữ trung kịch tính, đồng thời vô cùng linh hoạt, chuyển quãng đơn giản và nhẹ như lông hồng, thực hiện vô số kĩ thuật hoa mỹ như nữ cao màu sắc. Nó còn có thể hát mềm mại, mượt mà như một giọng nữ trữ tình. Nói chung, với loại giọng này, người ta chỉ có thể trầm trồ: kỳ diệu, phi thường…
5. Nữ hoàng âm vực, Mariah Carey, có giọng Lirico Coloratura Soprano (nữ cao trữ tình màu sắc) với quãng giọng thời hoàng kim lên tới 5 quãng 8 3 note: (F#2-Bb7/F2-B7) (từ Fa thăng 2 đến Si giáng 7/Fa 2 đến Si 7). Cô có thể lên đến những nốt cao nhất của đàn piano, cao như siêu âm vậy.
(Ký hiệu các nốt : đồ C , rê D , mi E , fa F , son G , la L , si B , đố C)
Thay cho lời kết phần 2: Diva, nàng là ai?
Chúng ta hãy nghe nhạc sĩ Dương Thụ nói về ca sĩ Hồng Nhung, để mỗi người có cảm nhận riêng mình về sự mộc mạc của một Diva:
“Tôi thích nghe Hồng Nhung hát trong phòng thu và những lúc Nhung hát giản dị, mộc mạc, tức là không diễn, không làm màu. Chỉ lúc đó, tôi mới lại được thấy một cô Bống tuy chín chắn hơn, già dặn hơn nhưng vẫn đúng là Bống. Bống hát nhiều khi vì cảm xúc nhiều quá mà quên mất cả kỹ thuật. Dĩ nhiên, lúc nào cần có kỹ thuật thì Bống sẽ có ngay, một người lâu năm như vậy thì không có gì để bàn về kỹ thuật thanh nhạc cả“.
Hà Phương