Là vua của thể loại lied thế nên các tiểu phẩm cho độc tấu piano của Schubert đều đậm chất lied. Vào những năm cuối đời, Franz Schubert đã viết tổng cộng sáu khúc nhạc trong “Moments Musicaux” (Những khoảnh khắc âm nhạc) cho độc tấu piano, tất cả được hoàn thành và xuất bản vào năm 1828.
Tiêu đề “Những khoảnh khắc âm nhạc” không phải do Schubert đặt mà do nhà xuất bản đặt. Tuy nhan đề là “Những khoảnh khắc âm nhạc” thế nhưng sáu khúc nhạc này lại không thực sự là những “khoảnh khắc” âm nhạc vì bốn trong số sáu khúc nhạc có thời lượng tới hơn 5 phút, trong đó dài nhất là tiểu phẩm số sáu với thời lượng hơn 6 phút.
Tác phẩm Moments musicaux số hiệu D.780, gồm 6 khúc nhạc:
I. Moderato in C major
II. Andantino in A-flat major
III. Allegro moderato in F minor (ends in F major)
IV. Moderato in C-sharp minor
V. Allegro vivace in F minor (ends in F major)
VI. Allegretto in A-flat major (ends on an open octave in an A-flat minor context)
“Những khoảnh khắc âm nhạc” cũng là khúc nhạc điển hình cho phong cách sáng tác thiên về giai điệu của Schubert. Dưới đây mời thính giả thưởng thức “Moments musicaux” D.780 dưới tiếng đàn của nghệ sĩ dương cầm người Áo – Alfred Brendel:
Chương I, ở giọng Đô trưởng với tốc độ Moderato (vừa phải), là một khúc minuet khá trừu tượng. Có thể hiểu chương nhạc này giống như một điệu valse của Chopin, một thứ âm nhạc vượt qua mọi động tác của người khiêu vũ.
Chương II, ở giọng La giáng trưởng với tốc độ Andantino (thư thái), có hình thức một khúc rondo 5 đoạn nhẹ nhàng. Với nhịp điệu lung linh, say mê, đồng âm, giống như sicilienne trong phần mở đầu nhường chỗ cho giai điệu thuần khiết và nhạc đệm dưới hợp âm rải tay trái đều đặn.
Chương III, ở giọng Fa thứ với tốc độ Allegro moderato (nhanh vừa phải), được soạn vào năm 1823. Bởi vì có những nét giống như giai điệu của Đông Âu, nên ban đầu nhà xuất bản đã đặt tiêu đề cho nó là “Air Russe” (Giai điệu Nga).
Chương IV, ở giọng Đô thăng thứ với tốc độ Moderato (vừa phải), với những giai điệu gợi nhớ tới Bach. Với điệu thức trưởng ở đoạn trung tâm, nơi mà điệu thức thứ tan biến như một thế giới trong mơ.
Chương V, ở giọng Fa thứ với tốc độ Allegro vivace (Vui tươi, sống động). Đây là một chương nhạc nhanh, mạnh mẽ giống như nhịp ngựa phi.
Chương cuối cùng được viết ở giọng La giáng trưởng như điệu nhảy minuet của chương đầu tiên nhưng khác biệt là tốc độ Allegretto (tương đối nhanh). Trong tiểu phẩm có thời lượng dài nhất này, Schubert khiến người nghe ngỡ ngàng bằng các lối chuyển điệu thông minh và linh hoạt nhất.
Vài nét chấm phá về tác giả
Qua rất nhiều những tài liệu, thư từ giữa Schubert và những người bạn – hầu hết là giới văn nghệ sĩ của thành Vienne ở vào đầu thế kỷ thứ 19, Schubert là một chàng trai có diện mao xấu xí: trán gồ, cầm quá nở so với cái mũi quá bé. Schubert cận thị, may lại được trời ban cho đôi mắt rất có hồn, gương mặt linh động.
Về tính tình, Franz Schubert ít nói, rất khiêm tốn, không thích biểu diễn trước công chúng, không thích phô trương. Schubert chỉ thích chơi đàn cho những người bạn nghệ sĩ của mình. Cũng chính vì vậy mà Schubert không hề soạn một bản Concerto nào trong suốt gần một ngàn bản sáng tác.
Schubert dửng dưng trước những lời phỉnh nịnh, thờ ơ với những cạm bẫy của danh vọng. Khác với những nhạc sĩ cùng thời, Schubert không màng giàu sang phú quý. Ông đã không lọt vào mắt xanh của một nhà mạnh thường quân nào đó trong giới quý tộc của Áo hay châu Âu thời bấy giờ. Cả sự nghiệp đồ sộ với trên dưới một ngàn tác phẩm, nhưng vì không có phương tiện, sinh thời chỉ có khoảng 10% những sáng tác của ông được in ấn.
Thường xuyên trong cảnh bữa đói, bữa no, sáng tác trong giá rét, Schubert có thói quen soạn nhạc vào buổi sáng, thích đi xem kịch, uống bia với bạn bè. Thế giới của Schubert gần như không có bóng hình của phụ nữ. Theresa Grob và Caroline Esterhazy là những ngoại lệ hiếm hoi.
Thua Ludwig van Beethoven 27 tuổi, Schubert đã hơn một lần thốt lên rằng: “Có thể làm gì khi ta đến sau Beethoven?”. Có người kể lại rằng, Beethoven rất trọng tài năng Schubert. Trong một lần tâm sự, Beethoven nhận xét: “Tài nghệ của chàng trai này, một ngày sẽ vượt xa ta”.
Khi Beethoven qua đời vào tháng 3/1827, Schubert là một trong những nghệ sĩ được vinh dự rước đuốc trong tang lễ của người nhạc sĩ nhận nước Áo là quê hương thứ hai. Hơn một năm sau, vào một ngày mùa đông năm 1828 đến lượt Schubert từ giã cõi trần. Ông trút hơi thở cuối cùng trên nền nhạc bản Quatuor 14 của Beethoven.
Sự ngọt ngào trong đau khổ trong cuộc đời của Schubert đã thổi vào nền âm nhạc thế kỷ XIX những ngọn gió nhẹ trong lành, tươi mát mãi cho đến tận bây giờ…
Hoàng Lâm
Ghi chú:
Lied: Một dạng nhạc được phổ từ những bài thơ lãng mạn