Phạm lỗi thì phải tự gánh vác hậu quả, không được đổ lỗi cho người khác, càng không được thoái thác trách nhiệm. Việc này người lớn làm được vốn đã khó, dạy cho trẻ nhỏ càng là một trọng trách.
Kenichi Tanaka là một học giả nổi tiếng người Nhật Bản, trong cuốn sách của mình ông đã viết về một câu chuyện có thật. Khi giảng dạy ở một trường đại học Peru, ông đã ở cạnh nhà vợ chồng giáo sư người Mỹ. Một hôm đứa con của cặp vợ chồng này đá bóng không may đá vào cửa sổ nhà Kenichi Tanaka, làm vỡ một miếng kính.
Xảy ra chuyện này, Kenichi Tanaka tưởng rằng bố mẹ cậu bé sẽ nhanh chóng đến xin lỗi. Nào ngờ, sau khi con gây họa, họ đã không xuất hiện.
Sáng hôm sau, cậu bé ấy dưới sự giúp đỡ của người lái xe mang tới một tấm kính, đồng thời xin lỗi: “Cháu xin lỗi chú. Hôm qua cháu không cẩn thận làm vỡ kính của nhà chú. Lúc ấy cửa hàng đã đóng cửa hết. Vì thế không thể kịp thời bồi thường được. Sáng hôm nay, cháu đã mua tấm kính này, xin chú hãy nhận nó, hy vọng chú có thể tha thứ cho lỗi của cháu”.
Kenichi Tanaka không những tha lỗi cho cậu bé mà còn rất thích cậu bé thấu tình đạt lý ấy. Anh mời cậu ăn sáng và còn tặng cậu gói kẹo của Nhật.
Vốn tưởng rằng chuyện như vậy là kết thúc viên mãn. Bất ngờ bố mẹ cậu bé xuất hiện. Họ trả lại Kenichi Tanaka túi kẹo chưa bóc và giải thích lý do không thể nhận nó: Khi trẻ gây họa, chịu trách nhiệm là việc chúng nên làm, không nên nhận phần thưởng.
Thái độ để trẻ tự chịu trách nhiệm như thế mới có thể thật sự bồi dưỡng ra những người có tinh thần trách nhiệm.
Rất nhiều cha mẹ chúng ta sau khi trẻ làm sai liền nhận lỗi thay trẻ, xin lỗi người khác vì rất thương con. Tuy nhiên, tình thương này hợp tình nhưng không hợp lý. Xét từ góc độ khách quan, họ bao che cho lỗi lầm của con, trẻ vừa không thể rút kinh nghiệm, cũng không xây dựng được tinh thần trách nhiệm về hành vi lời nói của mình. Đây chính là căn nguyên của việc “dạy bao nhiêu lần mà không sửa”.
Cha mẹ nên bồi dưỡng tinh thần trách nhiệm cho trẻ như thế nào?
Trong những tố chất của con người, tinh thần trách nhiệm là phẩm chất vô cùng quan trọng. Thiết nghĩ, một đứa trẻ không có trách nhiệm với việc học tập của mình, cha mẹ muốn mình học thì mình học, như thế làm sao có thể hình thành thói quen chủ động học tập được? Một đứa trẻ không có trách nhiệm với bạn bè, chỉ biết nhận mà không biết cho đi, không biết báo đáp thì làm sao có quan hệ tốt với bạn học? Một đứa trẻ không có trách nhiệm với tập thể, chỉ biết đến lợi ích cá nhân, bất chấp lợi ích tập thể, khi lớn lên liệu có trở thành người có ích cho xã hội, cho quốc gia được hay không?
Tinh thần trách nhiệm của mỗi cá nhân không phải là di truyền bẩm sinh mà được dần hình thành nhờ sự bồi dưỡng và giáo dục. Quá trình bồi dưỡng này bắt đầu từ thời kỳ sơ sinh cho đến hết cuộc đời. Đặc biệt là giai đoạn trẻ bắt đầu bậc học tiểu học, trẻ bắt đầu có khả năng tư duy độc lập và có ý thức tự giác. Đây là giai đoạn quan trọng để bồi dưỡng phẩm chất hành vi và ý thức trách nhiệm cho trẻ.
Vậy cha mẹ nên bồi dưỡng tinh thần trách nhiệm cho trẻ như thế nào?
Thể hiện ý thức trách nhiệm của bản thân, làm tấm gương tốt
Trẻ thường có xu hướng bắt chước lời nói và hành vi của những người trẻ tiếp xúc thường xuyên, trong đó cha mẹ có ảnh hưởng to lớn và sâu sắc tới trẻ. Vì thế, cha mẹ phải làm gương cho trẻ, thể hiện và bộc lộ tinh thần trách nhiệm của bản thân.
Nếu cha mẹ thích thoái thác, thích trốn tránh trách nhiệm thì làm sao có thể yêu cầu trẻ chịu trách nhiệm, hình thành ý thức trách nhiệm được? Cha mẹ cần dạy dỗ để trẻ hiểu: Phạm lỗi thì phải tự gánh vác hậu quả, không được đổ lỗi cho người khác, càng không được thoái thác trách nhiệm.
Cho trẻ quyền lợi và trách nhiệm
Khi đi du lịch bằng tàu hỏa hay tàu thủy ở Nhật Bản, chúng ta sẽ bắt gặp những đứa trẻ đi du lịch cùng cha mẹ. Dù lớn hay nhỏ, đứa trẻ nào cũng đeo một chiếc ba lô nhỏ. Trong ba lô đựng những đồ sinh hoạt cá nhân của trẻ. Mục đích là để trẻ hiểu đạo lý việc của mình thì mình tự làm. Đồ của mình thì trẻ phải tự mang. Hình ảnh này rất hiếm gặp ở nước ta, quả thực rất đáng để chúng ta suy nghĩ.
Muốn để trẻ hình thành tinh thần chịu trách nhiệm, cha mẹ nên học tập những bậc cha mẹ Nhật ấy. Khi cho trẻ quyền lợi thì cũng phải cho chúng trách nhiệm. Trẻ có quyền được chơi, càng phải có trách nhiệm học tập tốt. Trẻ được ăn ngon, càng phải có trách nhiệm hiếu kính với cha mẹ, kính trọng người già. Trẻ được phép tiêu tiền, càng cần có trách nhiệm phải biết tiết kiệm.
Nếu trẻ chỉ có quyền lợi mà không có trách nhiệm, chỉ quen hưởng thụ thì sau này làm sao trẻ có thể có trách nhiệm với gia đình, xã hội và đất nước được đây?
Để con chịu trách nhiệm vì lỗi lầm của mình
Do trẻ còn ít tuổi, thiếu kiến thức và kinh nghiệm nên thường mắc sơ suất, điều này là đương nhiên. Chẳng hạn như vì sơ ý gây ra phiền phức, nhất thời kích động làm hại người khác… Khi xảy ra chuyện như thế, có thể cha mẹ sẽ mắng con nhưng sau mỗi lần như vậy trẻ không còn trách nhiệm nữa, cần học thì đi học, cần chơi thì đi chơi, còn cha mẹ thì ở lại gánh chịu trách nhiệm, vừa xin lỗi vừa bù đắp thiệt hại cho người ta.
Cứ như vậy, sao trẻ có thể hình thành ý thức trách nhiệm được? Nghĩ kỹ mới thấy, trẻ thiếu tinh thần trách nhiệm chẳng phải là do cha mẹ cướp đi cơ hội thực hiện trách nhiệm của trẻ sao?
“Giáo dục không có trừng phạt là giáo dục không hoàn chỉnh”, khi trẻ phạm lỗi, cha mẹ nên để trẻ bù đắp lỗi lầm của mình, chịu sự trừng phạt cần có. Như thế mới trẻ hiểu được rằng, phải chịu trách nhiệm vì hành vi và lời nói của mình từ khi còn nhỏ, hình thành tinh thần trách nhiệm để sau này mới có thể gánh vác trách nhiệm và nghĩa vụ của cuộc đời.
Hồng Ân