Mạnh Tử khởi xướng tôn trọng “lễ”, ông nhấn mạnh vào việc tuân thủ lễ tiết giữa người với người. Tương truyền, có một lần, bởi vì tư thế ngồi của vợ ông không đoan chính mà Mạnh Tử có ý định muốn ly hôn với vợ mình.

Theo ghi chép, vợ của Mạnh Tử là Điền thị có lần một mình ở trong phòng liền tùy ý ngồi xuống nghỉ ngơi. Bất chợt, Mạnh Tử bước vào, nhìn thấy tướng ngồi sỗ sàng của vợ mình bèn lập tức rời đi.

Sau đó, vì vốn nổi tiếng là một người con hiếu thuận và tôn kính với mẹ nên Mạnh Tử đã tới thưa với mẹ của mình rằng: “Người phụ nữ này không hiểu lễ nghĩa, xin mẹ đồng ý để con ly hôn với nàng”.

Lão mẫu hỏi: “Tại sao vậy?”

Mạnh Tử thưa: “Nàng ta ngồi dạng cả hai chân!” 

Lão mẫu lại hỏi: “Làm sao con biết?”

Mạnh Tử thưa: “Con vừa bước vào phòng liền nhìn thấy.” 

Mẹ Mạnh Tử nghe thế, từ tốn bảo: “Đó là con không hiểu lễ nghĩa chứ không phải vợ của con không hiểu lễ nghĩa. ‘Lễ Kinh’ chẳng đã viết: trước khi bước vào cửa nên hỏi xem có ai đang ở trong phòng không. Trước khi bước vào phòng khách nên cất cao giọng chào hỏi để cho những người ở trong biết rằng có người tới. Bước vào trong phòng thì mắt nên nhìn xuống dưới, tránh nhìn việc riêng tư của người khác. Những điều được giảng trong ‘Lễ kinh’ này đều là để cho người ta có thời gian chuẩn bị trước khi tiếp đón người đến, tránh khỏi những lúng túng, xấu hổ không đáng có. Con thừa dịp người ta chưa kịp chuẩn bị đã vào phòng nghỉ ngơi của vợ, lúc vào phòng con cũng không đánh tiếng trước. Nàng vì không biết con vào, không có sự chuẩn bị nên mới để con nhìn thấy tướng ngồi không hợp lễ nghĩa. Con yêu cầu người khác tuân thủ lễ nghi, nhưng trước hết con cũng phải tôn trọng người khác. Lần này là con thất lễ vô lễ trước, sao có thể quay ngược lại trách cứ người khác được?”. 

Nghe những lời thấu tình đạt lý của mẹ, Mạnh Tử tâm phục khẩu phục, tự cảm thấy vô cùng hổ thẹn và từ bỏ suy nghĩ ly hôn với vợ. 

Một phần của triều đại Nam Tống (tiểu sử) “Bản đồ của Công tước Ôn quốc Tấn phục quốc” của Lý Đường. (phạm vi công cộng)

Tư thế ngồi tùy tiện của vợ Mạnh Tử khi đang ở một mình trong phòng gọi là “ngồi dạng chân”. Chính là: đặt mông xuống đất, hai chân mở ra, đầu gối gập lại hướng lên trên, nhìn qua giống như một cái gầu hót rác. Tư thế này dưới thời Chu bị coi là tư thế không tôn trọng người khác. Một người vừa chú trọng lễ nghi vừa hành xử tuân thủ nguyên tắc như Mạnh Tử tất nhiên sẽ cảm thấy hành vi này của vợ mình là không thể chấp nhận được. May mắn thay, mẹ Mạnh Tử quả không hổ danh là người mẹ hiền đức và có phương pháp dạy con. Bà đã chỉ ra chỗ không hợp với quy định về lễ của con trai mình một cách thấu tình đạt lý, tránh cho Mạnh Tử một lần nguy cơ đổ vỡ hôn nhân. 

Trung Quốc cổ đại chú trọng việc ‘ngồi có tư, đứng có thế’. Trong những trường hợp khác nhau, con người cần có tư thế và nét mặt khác nhau. Ngay cả giữa vợ chồng cũng có những lễ nghi sử dụng trong nhà. Thử nghĩ, nếu như trong cuộc sống thường ngày vợ chồng đều có thể dùng lễ để đối đãi với nhau, quả thực sẽ khiến cho mối quan hệ vợ chồng luôn giữ được “tương kính như tân” (tôn trọng nhau như khách).  

Bức tượng phụ nữ ngồi bằng gốm thời Tây Hán, trong bộ sưu tập của Bảo tàng tỉnh Giang Tô. (Phạm vi công cộng)
Bức tượng nhỏ bằng đất nung một người phụ nữ đang ngồi trên ghế nắm tay nhau chào, thời Tây Hán, trong bộ sưu tập của Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan, New York. (Phạm vi công cộng)
Tượng nữ bằng gốm thời Tây Hán, trong bộ sưu tập của Bảo tàng Nghệ thuật San Antonio, Texas, Mỹ. (Phạm vi công cộng)

Ở hoàn cảnh bên ngoài trong những sinh hoạt cộng đồng, tư thế ngồi tiêu chuẩn nhất của người cổ đại gọi là kỵ tọa (ngồi quỳ) (cũng được gọi là chính tọa). Tức là, trước tiên quỳ xuống trên đất, sau đó đặt mông ngồi lên trên chân của mình, thân trên giữ thẳng, hai tay quy củ đặt ở đầu gối, mắt không liếc xéo. Từ thời Thương Chu cho đến thời Đường, người Trung Quốc vẫn luôn ngồi tư thế chính tọa như vậy trong những trường hợp chính thức, khí chất vô cùng đoan trang, tinh thần tràn đầy. Đáng tiếc, hiện nay tư thế ngồi loại này chỉ còn được lưu giữ ở một số khu vực như: Nhật Bản, Hàn Quốc, v.v…  

Thời xưa Trung Quốc là một quốc gia lễ nghĩa – “không học lễ, không thể lập nên sự nghiệp”. Thế nhưng, người Trung Quốc hiện đại đã không còn hiểu được nội hàm bên trong của lễ. Mặc dù người ta ngày nay cũng chú trọng vào lễ độ, lễ nghi, trong giao tiếp sinh hoạt cũng là có qua có lại, v.v… nhưng những thứ đó đều đã bị làm cho sai lệch, trở thành một loại hình thức bề mặt.

Tuân thủ ‘Lễ’ yêu cầu người ta hiểu rõ nội hàm và đạo lý của lễ. Bản chất của ‘Lễ’ là chân thành, trong đó có: tôn trọng, hữu hảo, khiêm nhường, còn có cả quan tâm và chăm sóc. 

“Người mà bất ‘Nhân’, còn nói gì đến ‘Lễ’?”. Nghĩa là: Một người không có lòng nhân ái thì tuân thủ theo lễ nghi có tác dụng gì? Lễ cần xuất phát từ nội tâm. Nếu như chỉ có lễ trên hình thức mà trong nội tâm không có lòng nhân ái, không có đức hạnh thì đó thực ra lại chính là vô lễ! Vậy nên, lễ không phải chỉ đơn giản là yêu cầu về sự lễ độ giữa người với người trong cuộc sống hằng ngày, hay những loại tư thế, động tác lễ tiết theo quy phạm. Lễ chú trọng tu thân. Trước tiên yêu cầu bản thân thực hiện theo ‘Lễ’, nhờ đó mới có thể cùng với người khác chung sống hòa thuận. Những ai không hiểu nội hàm của ‘Lễ’, không coi trọng tu dưỡng bản thân thì sẽ đi về phía đối nghịch với nhân ái, trang trọng và tôn kính. 

Theo Epoch Times
Trường Lạc biên dịch

Video chuyên đề: Thời đại kịch biến, hậu học văn, tiên học gì?

Từ Khóa: